نحوه طرح دعوای اثبات حق ارتفاق

دعوای اثبات حق ارتفاق

واژه ارتفاق در لغت بمعنای رفاقت کردن، همراهی کردن و ... آمده است. مطابق با تعریفی که مقنن از حق ارتفاق در ماده 93 قانون مدنی بیان نموده است، حق ارتفاق حقی است برای شخص در ملک دیگری. فی‌الواقع حق ارتفاق حقی است که بر مبنای آن، صاحب ملکی بدلیل اعتبار مالکیت خود، می‌تواند از ملک فرد دیگری استفاده نماید و مالک زمین یا ملکی که صاحب حق ارتفاق از آن استفاده می‌کند، نمی‌تواند مانع او شود. مانند حق عبور از ملک دیگری، حق شرب، حق ناودان، حق حریم و ... . نکته مهم آن است که حق ارتفاق فقط در خصوص اموال غیرمنقول وجود دارد. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص نحوه طرح دعوای اثبات حق ارتفاق (موضوع مواد 93 الی 108 قانون مدنی) پرداخته شود.

جهت طرح دعوای اثبات حق ارتفاق می‌بایست ا‌ولاً دو ملک در مجاورت یکدیگر وجود داشته باشند (ناگفته نماند که فاصله زیاد میان دو ملک مانع ایجاد حق ارتفاق نیست). ثانیاً حق ارتفاق یا براساس قرارداد و یا براساس وضع طبیعی املاک طی سال‌های طولانی بوجود آمده باشد. ثالثاً مالکیت خواهان دعوا می‌بایست احراز شود چراکه حق ارتفاق فرع بر مالکیت زمین می‌باشد.

بیشتر بخوانید: الزام به رفع ممانعت از حق به چه صورت امکانپذیر است؟

روش‌های بوجود آمدن حق ارتفاق

١) قرارداد: یکی از روش‌های بوجود آمدن حق ارتفاق، قرارداد می‌باشد که بر مبنای آن مالک ملک، می‌تواند حق عبور یا حقوق دیگری را به فردی واگذار نماید.

٢) حکم قانون: گاهی اوقات ممکن است که حق ارتفاق بدلیل حکم مستقیم قانون و مرتبط با وضع طبیعی املاک باشد. مانند آنکه انباری یک واحد در آپارتمان پشت پارکینگ واحد دیگر باشد در این‌صورت مالک انبار حق عبور از پارکینگ را دارد.

بیشتر بخوانید: نحوه اثبات حق انتفاع چگونه می باشد؟

نکات مهم در خصوص طرح دعوای اثبات حق ارتفاق

۱) اصل حق ارتفاق، یک حق مالی است اما اثبات آن، دعوایی غیرمالی بوده که هزینه دادرسی بر همین اساس پرداخت می‌گردد. دادگاه صالح جهت اقامه دعوای اثبات حق ارتفاق، مستنبط از ماده ۱۲ قانون آیین دادرسی مدنی، دادگاه محل وقوع ملک می‌باشد. 

۲) همانگونه که در ابتدای مقاله عرض گردید، حق ارتفاق فرع بر مالکیت زمین است فلذا جدای از زمین قابل انتقال یا توقیف نمی‌باشد اما گاهی اوقات ممکن است که این حق، مستقلاً موضوع برخی معاملات شود مانند آنکه کسی حق ارتفاق خود را طی یک عقد صلح در قبال دریافت وجهی واگذار نماید. نکته دیگر آنکه حق ارتفاق، یک حق قائم بر ملک است که با انتقال ملک، منتقل می‌گردد. مساله مهم دیگر آنکه ماده ۹۸ قانون مدنی، به موردی اشاره نموده است که مطابق با آن زمانی که فردی در ملک دیگری حق ارتفاق از نوع حق عبور، نداشته باشد اما صاحب ملک اذن عبور به او را داده باشد، هر زمان که اراده نماید، می‌تواند از اذن خود رجوع نماید و هیچ‌کس نمی‌تواند مانع او شود. چراکه اذن اصولاً قابل رجوع است. همچنین می‌بایست توجه گردد که اذن در انتفاع با فوت و حجر زائل می‌گردد. (هم فوت و حجر آذن (اذن دهنده) و هم فوت و حجر ماذون (اذن گیرنده))

۳) اگر صاحب حق ارتفاق در دادخواست خود در ستون خواسته هم اثبات حق ارتفاق و هم رفع ممانعت از حق را قید نموده باشد، در صورتی که تا اولین جلسه دادرسی، یکی از این دو خواسته را مسترد ننماید، قرار عدم استماع دعوا صادر می‌گردد چراکه در دعاوی تصرف عدوانی، رفع مزاحمت و رفع ممانعت از حق، بحث مالکیت یا اصل حق ارتفاق مورد بررسی قرار نمی‌گیرد و فقط سابقه تصرف مورد نظر قرار می‌گیرد. ماده 163 قانون آیین دادرسی مدنی در این ارتباط بیان داشته است:

«کسی که راجع به مالکیت یا اصل حق ارتفاق و انتفاع اقامه دعوا کرده است، نمی‌تواند نسبت به تصرف عدوانی و ممانعت از حق، طرح دعوا نماید.»

۴) ناگفته نماند که حق ارتفاق، به نوعی محدودکننده استفاده مالک است بنابراین بطور معمول در سند رسمی ملک درج می‌گردد. اما اگر حق ارتفاق به هر دلیلی ثبت نشده باشد، کسی که مدعی حق ارتفاق است و نوشته مکتوبی ندارد، می‌تواند با مراجعه به دادگاه، دعوای اثبات حق ارتفاق را مطرح نماید. 

۵) مستنبط از ماده 97 قانون مدنی، زمانی که فردی سال‌های متمادی، در خانه یا ملک دیگری دارای حق ارتفاق اعم از حق عبور، حق مجری و ... بوده باشد، صاحب آن خانه یا ملک حق ندارد که مانع استفاده کننده حق ارتفاق شود. چراکه تصرفی که سابقه آن روشن نباشد، اماره‌ای بر وجود حق ارتفاق می‌باشد. 

۶) در صورتی که حق ارتفاق در یک ملک مشاعی وجود داشته باشد، صاحب حق می‌بایست دعوای اثبات حق ارتفاق را بطرفیت کلیه مالکین مشاعی مطرح نماید در غیر این‌صورت اگر فقط برخی از مالکین، طرف دعوا قرار گیرند، دادگاه مبادرت به صدور قرار عدم استماع دعوا می‌نماید. ناگفته نماند که اگر یک یا چند تن از مالکین مشاعی، مانع استفاده از حق ارتفاق شوند، دعوای ممانعت از حق ارتفاق، فقط می‌بایست بطرفیت کسانی که ممانعت بعمل می‌آورند مطرح گردد نه کلیه مالکین.

۷) قانونگذار شرایطی را مقرر نموده است که بموجب آن اگر کسی در ملک دیگری حق ارتفاق داشته باشد، صاحب ملک نمی‌تواند در ملک خود، تصرفاتی را انجام دهد که باعث زوال حق ارتفاق گردد هم‌چنین اگر صاحب ملک اقدام به تغییر کاربری نیز نماید، مکلف است که حقوق صاحب حق ارتفاق را حفظ نماید.

۸) حقوق ارتفاقی در آپارتمان‌ها به حکم قانون تملک آپارتمان‌ها ایجاد شده است. بدلیل آنکه حقوق ارتفاقی در این موارد از وضعیت ساخت بنا نشأت گرفته است و وجود آن مسلم است، بطور معمول در اسناد مالکیت درج نمی‌گردد و نیازی به طرح دعوا برای اثبات این حقوق نمی‌باشد. گاهی اوقات ممکن است که حق ارتفاق در مورد دو ملک مجاور وجود داشته باشد و علی‌القاعده می‌بایست در سند هر دو ملک قید شده باشد اما امکان دارد که این حق تنها در یکی از دو سند نوشته شود. در این‌صورت نیازی به طرح دعوا در مراجع قضایی نیست و اصلاح سند از طریق اداره ثبت انجام می‌گیرد.

مطلب مرتبط: نحوه طرح دعوای الزام به رفع مزاحمت در دادگاه حقوقی

نحوه صدور اجرائیه

پس از صدور رای مبنی بر اثبات حق ارتفاق، رای صادره جنبه اعلامی داشته و به این ترتیب اجرائیه صادر نمی‌گردد اما صاحب ارتفاق با استناد بر این حکم می‌تواند دادخواست ثبت حق ارتفاق را تقدیم نماید و یا اینکه دعوای دیگری تحت عنوان رفع مزاحمت یا ممانعت از حق را طرح نماید.