نحوه طرح دعوای اثبات حق ارتفاق

دعوای اثبات حق ارتفاق

واژه ارتفاق در لغت بمعنای رفاقت کردن، همراهی کردن و ... آمده است. مطابق با تعریفی که مقنن از حق ارتفاق در ماده ۹۳ قانون مدنی بیان نموده است، حق ارتفاق حقی است برای شخص در ملک دیگری. فی الواقع حق ارتفاق حقی است که بر مبنای آن، صاحب ملکی بدلیل اعتبار مالکیت خود، می تواند از ملک فرد دیگری استفاده نماید و مالک زمین یا ملکی که صاحب حق ارتفاق از آن استفاده می کند، نمی تواند مانع او شود. مانند حق عبور از ملک دیگری، حق شرب، حق ناودان، حق حریم و ... . نکته مهم آن است که حق ارتفاق فقط در خصوص اموال غیرمنقول وجود دارد. در مقاله حاضر سعی می گردد به تفصیل در خصوص نحوه طرح دعوای اثبات حق ارتفاق (موضوع مواد ۹۳ الی ۱۰۸ قانون مدنی) پرداخته شود.

جهت طرح دعوای اثبات حق ارتفاق می بایست ا‌ولاً دو ملک در مجاورت یکدیگر وجود داشته باشند (ناگفته نماند که فاصله زیاد میان دو ملک مانع ایجاد حق ارتفاق نیست). ثانیاً حق ارتفاق یا براساس قرارداد و یا براساس وضع طبیعی املاک طی سال های طولانی بوجود آمده باشد. ثالثاً مالکیت خواهان دعوا می بایست احراز شود چراکه حق ارتفاق فرع بر مالکیت زمین می باشد.

بیشتر بخوانید: الزام به رفع ممانعت از حق به چه صورت امکانپذیر است؟

روش های بوجود آمدن حق ارتفاق

١) قرارداد: یکی از روش های بوجود آمدن حق ارتفاق، قرارداد می باشد که بر مبنای آن مالک ملک، می تواند حق عبور یا حقوق دیگری را به فردی واگذار نماید.

٢) حکم قانون: گاهی اوقات ممکن است که حق ارتفاق بدلیل حکم مستقیم قانون و مرتبط با وضع طبیعی املاک باشد. مانند آنکه انباری یک واحد در آپارتمان پشت پارکینگ واحد دیگر باشد در اینصورت مالک انبار حق عبور از پارکینگ را دارد.

بیشتر بخوانید: نحوه اثبات حق انتفاع چگونه می باشد؟

نکات مهم در خصوص طرح دعوای اثبات حق ارتفاق

۱) اصل حق ارتفاق، یک حق مالی است اما اثبات آن، دعوایی غیرمالی بوده که هزینه دادرسی بر همین اساس پرداخت می گردد. دادگاه صالح جهت اقامه دعوای اثبات حق ارتفاق، مستنبط از ماده ۱۲ قانون آیین دادرسی مدنی، دادگاه محل وقوع ملک می باشد. 

۲) همانگونه که در ابتدای مقاله عرض گردید، حق ارتفاق فرع بر مالکیت زمین است فلذا جدای از زمین قابل انتقال یا توقیف نمی باشد اما گاهی اوقات ممکن است که این حق، مستقلاً موضوع برخی معاملات شود مانند آنکه کسی حق ارتفاق خود را طی یک عقد صلح در قبال دریافت وجهی واگذار نماید. نکته دیگر آنکه حق ارتفاق، یک حق قائم بر ملک است که با انتقال ملک، منتقل می گردد. مساله مهم دیگر آنکه ماده ۹۸ قانون مدنی، به موردی اشاره نموده است که مطابق با آن زمانی که فردی در ملک دیگری حق ارتفاق از نوع حق عبور، نداشته باشد اما صاحب ملک اذن عبور به او را داده باشد، هر زمان که اراده نماید، می تواند از اذن خود رجوع نماید و هیچ کس نمی تواند مانع او شود. 

۳) اگر صاحب حق ارتفاق در دادخواست خود در ستون خواسته هم اثبات حق ارتفاق و هم رفع ممانعت از حق را قید نموده باشد، در صورتی که تا اولین جلسه دادرسی، یکی از این دو خواسته را مسترد ننماید، قرار عدم استماع دعوا صادر می گردد چراکه در دعاوی تصرف عدوانی، رفع مزاحمت و رفع ممانعت از حق، بحث مالکیت یا اصل حق ارتفاق مورد بررسی قرار نمی گیرد و فقط سابقه تصرف مورد نظر قرار می گیرد. ماده ۱۶۳ قانون آیین دادرسی مدنی در این ارتباط بیان داشته است:

«کسی که راجع به مالکیت یا اصل حق ارتفاق و انتفاع اقامه دعوا کرده است، نمی تواند نسبت به تصرف عدوانی و ممانعت از حق، طرح دعوا نماید.»

۴) ناگفته نماند که حق ارتفاق، به نوعی محدود کننده استفاده مالک است بنابراین بطور معمول در سند رسمی ملک درج می گردد. اما اگر حق ارتفاق به هر دلیلی ثبت نشده باشد، کسی که مدعی حق ارتفاق است و نوشته مکتوبی ندارد، می تواند با مراجعه به دادگاه، دعوای اثبات حق ارتفاق را مطرح نماید. 

۵) مستنبط از ماده ۹۷ قانون مدنی، زمانی که فردی سال های متمادی، در خانه یا ملک دیگری دارای حق ارتفاق اعم از حق عبور، حق مجری و ... بوده باشد، صاحب آن خانه یا ملک حق ندارد که مانع استفاده کننده حق ارتفاق شود. چراکه تصرفی که سابقه آن روشن نباشد، اماره ای بر وجود حق ارتفاق می باشد. 

۶) در صورتی که حق ارتفاق در یک ملک مشاعی وجود داشته باشد، صاحب حق می بایست دعوای اثبات حق ارتفاق را بطرفیت کلیه مالکین مشاعی مطرح نماید در غیر اینصورت اگر فقط برخی از مالکین، طرف دعوا قرار گیرند، دادگاه مباردرت به صدور قرار عدم استماع دعوا می نماید. ناگفته نماند که اگر یک یا چند تن از مالکین مشاعی، مانع استفاده از حق ارتفاق شوند، دعوای ممانعت از حق ارتفاق، فقط می بایست بطرفیت کسانی که ممانعت بعمل می آورند مطرح گردد نه کلیه مالکین.

۷) قانونگذار شرایطی را مقرر نموده است که بموجب آن اگر کسی در ملک دیگری حق ارتفاق داشته باشد، صاحب ملک نمی تواند در ملک خود، تصرفاتی را انجام دهد که باعث زوال حق ارتفاق گردد هم چنین اگر صاحب ملک اقدام به تغییر کاربری نیز نماید، مکلف است که حقوق صاحب حق ارتفاق را حفظ نماید.

۸) حقوق ارتفاقی در آپارتمان ها به حکم قانون تملک آپارتمان ها ایجاد شده است. بدلیل آنکه حقوق ارتفاقی در این موارد از وضعیت ساخت بنا نشأت گرفته است و وجود آن مسلم است، بطور معمول در اسناد مالکیت درج نمی گردد و نیازی به طرح دعوا برای اثبات این حقوق نمی باشد. گاهی اوقات ممکن است که حق ارتفاق در مورد دو ملک مجاور وجود داشته باشد و علی القاعده می بایست در سند هر دو ملک قید شده باشد اما امکان دارد که این حق تنها در یکی از دو سند نوشته شود. در اینصورت نیازی به طرح دعوا در مراجع قضایی نیست و اصلاح سند از طریق اداره ثبت انجام می گیرد.

نحوه صدور اجرائیه

پس از صدور رای مبنی بر اثبات حق ارتفاق، رای صادره جنبه اعلامی داشته و به این ترتیب اجرائیه صادر نمی گردد اما صاحب ارتفاق با استناد بر این حکم می تواند دادخواست ثبت حق ارتفاق را تقدیم نماید و یا اینکه دعوای دیگری تحت عنوان رفع مزاحمت یا ممانعت از حق را طرح نماید.