نحوه طرح دعوای الزام به رفع ممانعت از حق در دادگاه حقوقی

دعوای الزام به رفع ممانعت از حق

دعوای ممانعت از حق عبارت است از آنکه شخصی مانع استفاده از حق قانونی شخص دیگری در ملک شود. مستنبط از ماده 159 قانون آیین دادرسی مدنی، دعوای ممانعت از حق به دعوایی گفته می‌شود که طی آن فردی رفع ممانعت از حق انتفاع (حقی است که به موجب آن شخص می‌تواند از عین مالی که متعلق به فرد دیگری است یا مالک مشخصی ندارد استفاده کند) یا ارتفاق (حقی است که فرد در ملک دیگری دارد مانند حق عبور، حق شرب و ...) خود را در ملک دیگری بخواهد. حال اگر کسی مانع استفاده فرد دیگری از حق انتفاع یا ارتفاق در ملک دیگری شود، صاحب حق می‌تواند دعوای الزام به رفع ممانعت از حق را مطرح نماید. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص دعوای الزام به رفع ممانعت از حق در دادگاه حقوقی مطابق با قانون آیین دادرسی مدنی پرداخته شود.

بیشتر بخوانید: نمونه رای رفع ممانعت از حق استفاده از حقابه

شرایط طرح دعوای الزام به رفع ممانعت از حق

در طرح دعوای الزام به رفع ممانعت از حق لازم است که اولاً سابقه استفاده خواهان از مال غیرمنقول براساس حق انتفاع یا ارتفاق وی احراز گردد. ثانیاً خوانده دعوا از استفاده خواهان ممانعت بعمل آورده باشد. ثالثاً ممانعت انجام گرفته از سوی خوانده بصورت غیرقانونی و عدوانی بوده باشد. در دعوای الزام به رفع ممانعت از حق خواهان دعوا کسی است که صاحب حق است و از آن محروم شده است. همچنین خوانده دعوا، کسی است که از حق خواهان جلوگیری نموده است. مرجع صالح برای رسیدگی به دعوای الزام به رفع ممانعت از حق وفق بند 2 ماده 12 قانون شوراهای حل اختلاف مصوب 22-06-1402 ناظر به ماده 12 قانون آیین دادرسی مدنی، دادگاه صلحی است که ملک در حوزه قضایی آن واقع شده است.

بیشتر بخوانید: نحوه طرح دعوای الزام به رفع تصرف عدوانی

نکات طرح دعوای الزام به رفع ممانعت از حق در دادگاه حقوقی

1- در رسیدگی به دعوای الزام به رفع ممانعت از حق قاضی دادگاه در خصوص مالکیت خواهان و دلایل مالکیت وی اظهارنظری نمی‌نماید بلکه فقط می‌بایست سابقه استفاده خواهان (حق انتفاع یا حق ارتفاق از ملک غیر) لحاظ گردد. فی‌الواقع خواهان دعوا می‌بایست ثابت نماید که خوانده، مانع استفاده وی از حق انتفاع یا ارتفاق وی شده است (مستنبط از ماده 161 قانون آیین دادرسی مدنی). در خصوص آنکه چه مدت زمان می‌بایست ملک در استفاده خواهان بوده باشد تا وی بتواند دعوای الزام به رفع ممانعت از حق را مطرح نماید، مقنن مطلبی را بیان ننموده است اما برخی از علمای علم حقوق معتقدند که وفق قانون قدیم آیین دادرسی مدنی این مدت، حداقل یک سال می‌باشد.

شایان ذکر است که دعوای ممانعت از حق تحت شرایطی می‌تواند واجد جنبه کیفری نیز باشد که در آنجا اثبات مالکیت خواهان (شاکی) و غیرقانونی بودن ممانعت از حق (مشتکی‌عنه) ضرورت دارد.

2- در خصوص تفاوت میان دعاوی تصرف عدوانی، ممانعت از حق و مزاحمت (دعاوی ثلاث) می‌توان اینگونه بیان نمود که در دعوای تصرف عدوانی، متصرف به نحو عدوان (عدوان در اینجا به معنی بی‌حق نسبت به موضوع است.) و بصورت غیرقانونی، ملک را از تصرف متصرف فعلی آن خارج نموده و در تصرف خود قرار می‌دهد (مستنبط از ماده 158 قانون آیین دادرسی مدنی). مانند آنکه شخص «الف» پارکینگ متعلق به شخص «ب» را عدواناً، غصب نموده باشد. اما در دعوای ممانعت از حق، فردی مانع استفاده‌کننده از حق می‌گردد بدون آنکه متصرف ملک شود. فلذا استفاده متصرف از ملک را با دشواری مواجه نموده و غیرممکن می‌نماید (مستنبط از ماده 159 قانون آیین دادرسی مدنی). مانند آنکه شخص «الف» مانع پارک خودروی شخص «ب» می‌شود.

در دعوای مزاحمت، شخص یک مانع و مزاحمت جزئی در استفاده دیگری از ملک ایجاد می‌نماید بدون آنکه متصرف مال غیر شود اما با مزاحمتی که ایجاد می‌نماید این اجازه را به استفاده‌کننده از حق نمی‌دهد که بصورت کامل از ملک بهره‌برداری نماید. (مستنبط از ماده 160 قانون آیین دادرسی مدنی)

نکته مهم و قابل توجه آن است که خواهان دعوا نمی‌تواند بصورت همزمان دعاوی رفع تصرف عدوانی، رفع ممانعت از حق و رفع مزاحمت را مطرح نماید چراکه هر کدام از آنها دارای آثار حقوقی متفاوتی می‌باشند. مساله مهم دیگر آنکه مستنبط از ماده 163 قانون آیین دادرسی مدنی، خواهان دعوا به هیچ عنوان نمی‌تواند بصورت همزمان دعوای رفع ممانعت از حق و اثبات حق انتفاع یا ارتفاق را مطرح کند و در صورت انجام این کار، موظف است تا پایان جلسه اول دادرسی، یکی از دو خواسته فوق را مسترد نماید و الّا دادگاه دعوای او را رد نموده ‌و قرار عدم استماع دعوا صادر می‌نماید. در ارتباط با ضمانت اجرای طرح همزمان دعوای رفع ممانعت و مزاحمت از حق، شعبه 44 دادگاه تجدیدنظر استان تهران طی دادنامه شماره 9409980213300050 مورخه 24-09-1394 بیان داشته است: «دعاوی رفع مزاحمت از حق و رفع ممانعت از حق در خصوص یک موضوع قابل جمع نیستند؛ بنابراین اقامه همزمان نسبت به موضوع واحد موجب صدور قرار رد دعوا به جهت عدم تنجیز است.»

3- همانگونه که پیش‌تر نیز عرض گردید در دادگاه حقوقی در رسیدگی به دعوای الزام به رفع ممانعت از حق، دادگاه وارد دلایل مالکیت خواهان نمی‌شود اما مستنبط از ماده 162 قانون آیین دادرسی مدنی، مالکیت خواهان می‌تواند قرینه و اماره‌ای دال بر استفاده او از ملک (حق انتفاع یا حق ارتفاق) باشد مگر آنکه خلاف آن ثابت گردد.

4- نکته مهم در دعوای الزام به رفع ممانعت از حق این است که این رای به محض صدور از دادگاه نخستین قابلیت اجرا دارد و بلافاصله بنا به دستور مستقیم دادگاه صادرکننده رای به نیروی انتظامی یا اجرای احکام، اجرا می‌گردد حتی تجدیدنظر خواهی از آن، مانع اجرای حکم نمی‌شود. مضاف بر آنکه جهت اجرای حکم، نیازی به صدور اجرائیه نخواهد بود. (مستنبط از ماده 175 قانون آیین دادرسی مدنی)

چنانچه اجرای حکم صادره منوط به قلع و قمع مستحدثات باشد، اجرای احکام مکلف به انجام این کار است و ضرورتی ندارد که حتما این مساله در رای دادگاه انشاء گردیده باشد.

5- اگر در یک مال مشاع یکی از شرکاء مانع استفاده شریک دیگر از ملک شود و بر همین اساس ممانعت از حق یا مزاحمت ایجاد نماید، وفق ماده 167 قانون آیین دادرسی مدنی، شریک دیگر می‌تواند دعوای الزام به رفع ممانعت از حق یا مزاحمت را مطرح نماید.