تفاوت‌های نکاح دائم با نکاح موقت کدام‌اند؟

مفهوم نکاح دائم و نکاح موقت

نکاح در لغت به معنای عقد زناشویی بستن، پیوستن و ... آمده است. در اصطلاح حقوقی، عقد نکاح به پیمان زناشویی اطلاق می‌گردد که در نتیجه توافق زن و مرد برای تشکیل زندگی مشترک ایجاد می‌شود. عقد نکاح یک عقد غیرمالی و رضایی می‌باشد که برای تحقق و انعقاد آن، هیچ تشریفات خاصی نیاز نمی‌باشد. در نظام حقوقی ایران، اقسام نکاح از منظر مدت و دوام به دو دسته نکاح دائم و نکاح موقت (منقطع) تقسیم می‌گردد. نکاح دائم آن قسم از عقد نکاح می‌باشد که فاقد مدت بوده و برای همیشه میان زوج و زوجه، منتج به ایجاد رابطه محرمیت می‌گردد. مستنبط از ماده 1075 قانون مدنی در تعریف نکاح موقت می‌بایست بدین نحو بیان گردد که نکاح در صورتی موقت (منقطع) محسوب می‌شود که برای مدت معینی منعقد شده باشد. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص تفاوت‌های نکاح دائم با نکاح موقت پرداخته شود.

بیشتر بخوانید: نحوه طرح دعوای فسخ نکاح از سوی زوجه به جهت عیوب زوج

تفاوت‌های نکاح دائم با نکاح موقت

میان نکاح دائم با نکاح موقت، تفاوت‌های بسیاری وجود دارد که باعث می‌شود هر یک از آنها دارای ضمانت اجراهای متفاوتی باشند. در خصوص تفاوت‌های نکاح دائم با نکاح موقت ذکر نکات ذیل حائز اهمیت می‌باشد:

نخست آنکه در نکاح دائم از مدت سخنی به میان نمی‌آید اما در نکاح موقت (منقطع) ذکر مدت لازم و ضروری می‌باشد (ذکر مدت از شرایط صحت عقد موقت می‌باشد.). علی‌الاصول زمانی که از عقد نکاح صحبت می‌شود، اصل بر عقد نکاح دائم بوده و مدعی عقد نکاح موقت، می‌بایست ادعای خود را با ارائه ادله محکمه‌پسند ثابت نماید چراکه اصل بر نکاح دائم است.

همانطور که فوقاً عرض گردید، مدت نکاح موقت باید معین باشد (وفق ماده 1076 قانون مدنی)، در صورت عدم ذکر مدت در نکاح موقت، عقد باطل خواهد بود. فلذا در فرضی که بطور مثال طرفین با هم توافق کرده باشند که ازدواج آنها بعد از مدتی شروع شود، ازدواج آنها صحیح نبوده و باطل تلقی می‌گردد. نکته مهم و قابل توجه آن است که در نکاح موقت هم ابتدای مدت و هم انتهای مدت می‌بایست بصورت دقیق مشخص شده باشد فلذا اگر انتهای مدت هم نامعلوم باشد، عقد نکاح، باطل خواهد بود. ذکر این نکته حائز اهمیت است که حتی اگر مدت عقد نکاح موقت، طولانی هم باشد، در ماهیت عقد تغییری ایجاد نشده و هم‌چنان موقت خواهد بود.

دوم آنکه در نکاح دائم ذکر مهریه، جزء شرایط صحت عقد نکاح نبوده و طرفین می‌توانند پس از عقد نیز نسبت به تعیین آن تراضی نمایند (مستنبط از ماده 1087 قانون مدنی)، اما در نکاح موقت، تعیین مهریه شرط صحت عقد بوده و عدم ذکر آن باعث بطلان عقد خواهد شد. (مستنبط از ماده 1095 قانون مدنی)

شایان ذکر است که در نکاح دائم، طرفین این اختیار را خواهند داشت که وفق ماده 1089 قانون مدنی، اختیار تعیین مهریه را به شخص ثالثی واگذار نمایند اما در نکاح موقت، تفویض اختیار تعیین مَهر به دیگری، باعث بطلان نکاح خواهد بود.

سوم آنکه در نکاح دائم مستنبط از مواد 1106 و 1107 قانون مدنی، زوج مکلف به پرداخت نفقه به زوجه است مگر آنکه زوجه، ناشزه (زنی که بدون داشتن عذرموجه قانونی از تمکین از شوهر خود امتناع می‌نماید.) باشد اما در نکاح موقت، مستنبط از ماده 1113 قانون مدنی، زوج اصولاً ملزم به دادن نفقه نبوده مگر آنکه شرط شده باشد یا آنکه عقد بر مبنای آن جاری شده باشد. بنابراین در عقد موقت، علی‌الاصول زوج تکلیفی به پرداخت نفقه زوجه ندارد مگر آنکه حق پرداخت نفقه به زوجه در حین عقد نکاح شرط شده باشد و زوج آن را پذیرفته باشد و یا آنکه عقد ازدواج موقت، مبنی بر پرداخت نفقه جاری شده باشد. این امر بدان معنا است که پرداخت نفقه پیش از عقد، شرط نشده باشد اما از مجموع اوضاع و احوال، پرداخت نفقه احراز و استنباط می‌شود مانند نکاح 99 ساله میان زوجین که در آن توافق ضمنی مبنی بر التزام به دادن نفقه به جهت مدت طولانی عقد، استنباط می‌شود.

چهارم آنکه در نکاح دائم‌ میان زوجین، رابطه توارث وجود داشته و از یکدیگر ارث می‌برند (مستنبط از ماده 940 قانون مدنی) اما در نکاح موقت، زوجین از یکدیگر ارث نخواهند برد و برخلاف نفقه، ز‌وجین این حق را نخواهند داشت که شرط توارث را در نکاح موقت درج نمایند چراکه این توافق، برخلاف قانون آمره می‌باشد. ناگفته نماند که چنانچه فرزندی در نکاح موقت بدنیا بیاید، از پدر و مادر خویش ارث خواهد برد با وجود اینکه ز‌وجین در نکاح موقت از یکدیگر ارث نخواهند برد.

پنجم آنکه یکی دیگر از تفاوت‌های نکاح دائم با نکاح موقت لزوم ثبت نکاح دائم است. مستنبط از ماده 49 قانون حمایت خانواده، ثبت نکاح دائم، الزامی می‌باشد اما نکاح موقت، علی‌الاصول نیازی به ثبت ندارد اما در سه مورد ذیل، ثبت آن الزامی است:

الف) در صورت باردار شدن زوجه؛

ب) در صورت توافق طرفین؛

ج) شرط ضمن عقد. (وفق ماده 21 قانون حمایت خانواده)

ذکر این نکته حائز اهمیت است که علی‌الاصول به صرف باردار شدن زوجه در نکاح موقت، زوج مکلف به ثبت نکاح موقت است فلذا سقط جنین تاثیری در این موضوع نداشته و زوج در هر صورت مکلف به ثبت نکاح خواهد بود. اما بنظر می‌رسد که این نظر، صحیح نبوده و نکته‌ای که نمی‌بایست از نظر مغفول گردد آن است که از آنجایی که هدف مقنن از وضع این موضوع (ثبت نکاح موقت در صورت باردار شدن زوجه) حمایت از طفل حاصل از ازدواج موقت بوده است، با از بین رفتن حیات طفل، این موضوع بلاوجه تلقی گردیده و دیگر ثبت نکاح موقت الزامی نخواهد داشت.

ششم آنکه در نکاح موقت، عده زن (به مدت معینی گفته می‌شود که زن پس از جدایی یا فوت شوهر به لحاظ شرعی نمی‌تواند مجدد ازدواج کند.) در صورت بذل و انقضاء مدت، در زن غیر حامل (زنی که باردار نیست) دو طُهر (پاکی) است مگر آنکه زن با اقتضای سن، عادت ماهانه نبیند که در این صورت، عده او ۴۵ روز خواهد بود. (مستنبط از مواد ۱۱۵۲، ۱۱۵۳ و ۱۱۵۴ قانون مدنی) عده خانم باردار تا زمان وضع حمل او خواهد بود اما در صورت فوت شوهر، عده زن چهار ماه و ده روز می‌باشد (عده وفات) در نکاح دائم، عده طلاق، سه طهر می‌باشد.

هفتم آنکه از بین رفتن و انحلال نکاح دائم بواسطه طلاق، فسخ نکاح یا فوت یکی از زوجین می‌باشد. نکته مهم و قابل توجه آن است که طلاق، فقط در نکاح دائم وجود دارد و در نکاح موقت جایگاهی ندارد (وفق ماده 1139 قانون مدنی). روش‌های انحلال نکاح موقت عبارتند از: بذل مدت (شوهر باقیمانده مدت را به زن ببخشد و عقد ازدواج را منحل کند.)، فسخ نکاح (همانند فسخ نکاح دائم وفق مندرجات موجود در قانون مدنی برای زوج یا زوجه امکان فسخ نکاح موقت وجود دارد.)، انقضای مدت، فوت یکی از زوجین.

مطلب مرتبط: نحوه فسخ نکاح از سوی زوج بدلیل عیوب هفت‌گانه زوجه

نکات مهم در خصوص تفاوت‌های نکاح دائم با نکاح موقت

1- تعیین مهرالمتعه ویژه مختص نکاح دائم است و در نکاح موقت، چنین چیزی وجود نداشته و الزام به دادن مهرالمتعه، در نکاح موقت اجرا نخواهد شد. چنانچه در نکاح دائم، مهریه تعیین نشده باشد و شوهر پیش از نزدیکی و تعیین مهریه، همسر خود را طلاق دهد، به زوجه، مهرالمتعه تعلق خواهد گرفت. تعیین میزان مهرالمتعه، با توجه به ویژگی‌های مرد اعم از تمکن مالی وی و ... انجام می‌پذیرد. (مستنبط از مواد 1093 و 1094 قانون مدنی)

مطلب مرتبط: مهریه چیست؟ نحوه مطالبه آن چگونه است؟

2- چنانچه در نکاح موقت، الزام زوج به پرداخت نفقه شرط شده باشد و زوج از پرداخت نفقه امتناع نماید، زوجه این اختیار را خواهد داشت که به دادگاه مراجعه نموده و الزام شوهر به پرداخت نفقه را درخواست نماید. در صورت محکومیت زوج به پرداخت نفقه و عدم پرداخت وی به جهت عدم توانایی مالی و هم‌چنین در صورت آنکه دادگاه نتواند زوج را مکلف به پرداخت نماید و یا آنکه اجرای حکم ممکن نباشد، دادگاه زوج را ملزم به بذل مدت خواهد نمود و در صورت امتناع شوهر از انجام این کار، دادگاه رأساً اقدام به بذل مدت خواهد نمود. (مستنبط از مواد 1111، 1113 و 1129 قانون مدنی)

بیشتر بخوانید: چگونگی طرح دعوای مطالبه نفقه زوجه

ذکر این نکته حائز اهمیت است که یکی دیگر از تفاوت‌های نکاح دائم با نکاح موقت آن است که در نکاح دائم پرداخت ننمودن نفقه توسط زوج، دارای ضمانت اجرای کیفری است و‌ زوجه می‌تواند دعوای ترک انفاق را در دادگاه کیفری صالح مطرح نماید (مستنبط از ماده 53 قانون حمایت خانواده)، اما در نکاح موقت، عدم پرداخت نفقه، ضمانت اجرای کیفری ندارد.