تکرار جرم چیست؟ مجازات آن چگونه است؟

مفهوم تکرار جرم مطابق با قانون مجازات اسلامی

اصطلاح تکرار جرم در قانون مجازات اسلامی به شرایطی گفته می‌شود که به موجب آن، مرتکب جرم پس از صدور حکم محکومیت قطعی و پیش از اعاده حیثیت نسبت به آن جرم، مجدداً ارتکاب جرم نماید. فی الواقع چنانچه فردی به اتهام ارتکاب جرمی محکوم شده و حکم قطعی نیز در خصوص او صادر شود اما مجدداً مرتکب جرم دیگری شود، اعم از آنکه جرم جدید همانند جرم سابق بوده و یا با آن متفاوت باشد، در این‌صورت تکرار جرم اتفاق می‌افتد. بطور مثال شخص «الف» مرتکب جرم فروش مال غیر شده و حکم محکومیت قطعی نیز در مورد او صادر می‌شود، وی مجدد مرتکب جرم فروش مال غیر یا جرم دیگری می‌شود در این شرایط قواعد و مقررات مربوط به تکرار جرم در خصوص او اعمال خواهد شد. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص تکرار جرم و نحوه مجازات آن پرداخته شود.

مطلب مرتبط: تعدد جرم چیست؟ نحوه مجازات آن چگونه است؟

تکرار جرم در جرائم مستوجب حد

مستنبط از ماده 136 قانون مجازات اسلامی در صورت تکرار جرم حدی خاص، مجازات مرتکب در مرتبه چهارم، اعدام خواهد بود. بطور مثال اگر شخصی سه مرتبه مرتکب جرم شرب خمر شود و هر مرتبه نیز حد بر او جاری شود (شلاق خورده باشد.)، در صورت تکرار جرم برای چهارمین دفعه متوالی، وی اعدام خواهد شد. در این صورت تکرار جرم در مرتبه چهارم، باعث تشدید مجازات می‌شود. در خصوص ماده فوق الذکر ذکر نکات ذیل حائز اهمیت است:

اول آنکه جهت تشدید مجازات در مرتبه چهارم لازم است که تمامی جرائم حدی سابق همه از یک نوع باشند، بنابراین اگر شخصی مرتکب شرب خمر شود و بعد از اجرای حد، مرتکب سرقت حدی شده و متعاقباً حد بر وی جاری شود و در مرتبه سوم مرتکب زنای غیر محصنه شود و حد نیز در خصوص او اعمال گردد اگر در مرتبه چهارم، مرتکب جرم قذف شود، اعدام نمی‌شود و حد قدف بر او جاری می‌شود چراکه جرائم حدی ارتکابی از یک نوع نبوده اند.

دوم آنکه تشدید مجازات در مرتبه چهارم و اعدام مرتکب جرم، منوط بر آن است که مجازات جرائم حدی سابق، در مورد او اجرا شده باشد، لذا صرف صدور حکم محکومیت قطعی، باعث اعدام محکوم در مرتبه چهارم نمی‌شود.

سوم آنکه تکرار جرائم حدی پیش از مرتبه چهارم باعث تشدید مجازات نخواهد شد اما مقنن در خصوص برخی از جرائم حدی از این مورد، عدول نموده و برای تکرار جرم حدی در مراحل قبل نیز مقررات خاصی را پیش بینی نموده است مانند ماده 243 قانون مجازات اسلامی و یا ماده 278 همان قانون.

نکته مهم و قابل توجه آن است که در تکرار جرم میان جرائم حدی و جرائم تعزیری تفاوت‌هایی وجود دارد.

اولین تفاوت آن است که در جرائم تعزیری، شرط تحقق تکرار جرم، صدور حکم محکومیت قطعی است حتی اگر مجازات اجرا نشده باشد اما در حدود، شرط تحقق تکرار جرم، اجرای مجازات می باشد. دومین تفاوت آن است که در جرائم حدی، تکرار خاص مورد نظر مقنن می‌باشد (تکرار همان جرم سابق)، اما در جرائم تعزیری، تکرار در معنای عام، مدنظر مقنن بوده است (تکرار همان جرم سابق یا ارتکاب جرم دیگر).

سومین تفاوت، در ارتباط با تعداد دفعات ارتکاب جرم است که در جرائم تعزیری سابقه یک فقره محکومیت قطعی برای تحقق تکرار جرم کفایت می‌کند اما در جرائم حدی، برای تحقق تکرار جرم، حتماً می‌بایست سه فقره اجرای مجازات جرم حدی در ارتباط با یک جرم خاص وجود داشته باشد. چهارمین تفاوت آن است که در جرائم‌ تعزیری تکراری توبه مرتکب جرم، مورد قبول واقع نمی‌شود اما در تکرار جرائم حدی توبه مرتکب پذیرفته می‌شود. پنجمین تفاوت آن است که اگر مرتکب نسبت به حکم محکومیت قبلی در جرائم‌ تعزیری، اعاده حیثیت نموده باشد با ارتکاب جرم جدید، مورد مشمول تکرار جرم نخواهد شد اما در حدود حتی با گذشت مهلت‌های مندرج قانونی و حتی با حصول اعاده حیثیت نیز رفتار مرتکب، تکرار جرم محسوب خواهد شد.

مطلب مرتبط: قرار تعویق صدور حکم در چه مواردی صادر می شود؟

تکرار جرم در جرائم مستوجب تعزیر

مقنن در ماده 137 قانون مجازات اسلامی بحث‌ تکرار جرم در جرائم تعزیری را بیان نموده است در خصوص این ماده لازم به توضیح است که اولاً در تکرار جرم در جرائم تعزیری دو مورد به چشم می خورد، یکی جرم سابق که مرتکب بموجب آن حکم محکومیت قطعی گرفته است و دیگری جرمی که در حال حاضر در حال محاکمه به جهت ارتکاب آن است. جهت آنکه جرم کنونی وفق قاعده تکرار، قابل تشدید باشد می‌بایست هر دو جرم از نوع تعزیری باشند، جرم تعزیری سابق از درجه یک تا پنج بوده و جرم تعزیری جدید در حال رسیدگی نیز از درجه یک تا شش باشد (اگر جرم تعزیری سابق درجه 6، 7 و 8 باشد و یا جرم فعلی درجه 7 و 8 باشد، تشدید مجازات ممکن نمی‌باشد.) و هر دو جرم تعزیری دارای وصف عمدی باشند. لذا اگر جرم سابق عمدی و جرم فعلی غیرعمدی باشد یا بالعکس، تکرار جرم محسوب نخواهد شد.

ثانیاً جهت تحقق ارتکاب جرم و تشدید مجازات در جرائم تعزیری لازم است که جرم سابق قطعی شده باشد. بنابراین اگر فردی بدلیل ارتکاب جرم سابق محکوم شده باشد اما حکم محکومیت او قطعی نشده باشد، ارتکاب جرائم بعدی در این فاصله زمانی مشمول مقررات تکرار جرم نخواهد شد. ناگفته نماند که لازم نیست که حکم قطعی صادر شده در ارتباط با جرم سابق، اجرا شده باشد حتی اگر مجرم در طول اجرای دوران محکومیت خود نیز، مرتکب جرم جدیدی شود، مشمول مقررات تکرار جرم خواهد شد. نکته مهم و قابل توجه آن است که می‌بایست از زمان صدور حکم قطعی سابق تا زمان ارتکاب جرم جدید، بقدری فاصله زمانی نباشد که مقنن جهت اعاده حیثیت و یا مرور زمان اجرای حکم در نظر گرفته است.

ثالثاً تشدید مجازات شخصی که تکرار جرم نموده است، اختیاری است و الزامی در این خصوص وجود ندارد. دادگاه اگر صلاح بداند می‌تواند مقررات مربوط به تکرار جرم را اعمال نماید. نکته قابل ذکر آن است که منظور از دادگاه، دادگاه بدوی است نه تجدیدنظر، چراکه دادگاه تجدیدنظر امکان تشدید مجازات تجدیدنظر خواهی شده را ندارد. مورد دیگر آنکه در صورت تحقق تکرار جرم، دادگاه می‌بایست حداقل مجازات مرتکب را به اندازه میانگین حداقل و حداکثر جرم تعیین نماید اما در ارتباط با حداکثر مجازات قابل تعیین، قاضی این اختیار را دارد که مرتکب را به بیشتر از حداکثر مجازات تا یک چهارم آن محکوم نماید.

شایان ذکر است که اگر در مواردی مجازات خاصی برای تکرار جرم وضع گردیده باشد، دادگاه مکلف است که همان مجازات را برای مرتکب در نظر بگیرد. مانند آنکه در خصوص تکرار جرم در جرائم مواد مخدر و روانگردان، وفق قانون مبارزه با مواد مخدر مصوب 1376 تعیین تکلیف شده است. گاهی اوقات ممکن است که در خصوص مرتکب جرمی هم جهات تشدید مجازات وجود داشته باشد هم جهات تخفیف مجازات. در این‌صورت دادگاه وفق جهات تشدید (تکرار جرم) ابتدا مجازات را تشدید نموده و بعد من باب جهات تخفیف، اقدام به تخفیف مجازات مرتکب، وفق مواد 37 و 38 قانون مجازات اسلامی می‌نماید.

نکته دیگر آنکه در خصوص برخی جرائم بنا به تصریح قانونگذار، امکان اعمال مقررات تکرار جرم وجود ندارد این جرائم اعم از جرائم مطبوعاتی و سیاسی و جرائم اطفال می‌باشند (مستنبط از ماده 138 قانون مجازات اسلامی). از آنجایی که مقنن در ماده فوق الاشاره فقط به جرائم اطفال اشاره نموده و در خصوص جرائم نوجوانان صحبتی ننموده است بنظر می‌رسد که در رابطه با جرائم نوجوانان مقررات تکرار جرم اعمال می‌گردد.

مساله دیگر آنکه مقررات تکرار جرم در خصوص جرائم تعزیری درجه هفت و هشت نیز اجرا نمی‌شود بنابراین اگر فردی بعد از صدور حکم محکومیت قطعی به مجازات درجه هفت، مرتکب یک جرم درجه شش شود، قاضی رسیدگی کننده به دعوا نمی‌تواند در خصوص جرم اخیر با توجه به تکرار جرم، مجازات او را تشدید نماید.