مهریه چیست و چگونه می توان آن را مطالبه نمود؟

مهریه چیست؟

یکی از حقوق مالی زن، مهریه است که به موجب عقد ازدواج به زن تعلق می گیرد. به موجب عقد، زن مالک مهریه می شود و می تواند هر زمان که بخواهد آن را مطالبه کند.

"مهریه مال معینی است که دارای ارزش مالی بوده و در ضمن عقد نکاح از سوی مرد به زن داده می شود."

انواع مهریه

الف) مهرالمُسَمّی (مهریه تعیین شده در عقد نامه):

به مهریه ای که در عقدنامه رسمی (سند ازدواج) با توافق و رضایت زن و شوهر تعیین و ثبت گردیده است مهرالمسمی می گویند. مانند اینکه در سند ازدواج قید می شود که مهریه زن ٢٠٠ عدد سکه بهار آزادی باشد و عملاً هیچگونه محدودیتی در این مورد وجود ندارد و هر مالی که ارزش مالی داشته باشد را میتوان بعنوان مهریه زن تعیین نمود. شاید اکنون این سؤال مطرح شود که آیا سقف مهریه ١١٠ عدد سکه تعیین شده است و امروزه نمی توان مثل گذشته هر چقدر که مورد توافق طرفین است را مهریه قرار دهیم؟؟؟

پاسخ این سؤال این است که امروزه هم مثل گذشته هیچگونه محدودیتی برای تعیین میزان مهریه وجود ندارد. موضوع ١١٠ عدد سکه از ماده ٢٢ قانون حمایت خانواده مصوب ١٣٩٢ نشأت گرفته است.

طبق ماده ٢٢ قانون حمایت خانواده:

"هرگاه مهریه در زمان وقوع عقد تا یکصد و ده سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن باشد، وصول آن مشمول مقررات ماده (٢) قانون اجرای محکومیت های مالی است. چنانچه مهریه، بیشتر از این میزان باشد در خصوص مازاد، فقط ملائت زوج ملاک پرداخت است. رعایت مقررات مربوط به محاسبه مهریه به نرخ روز کماکان الزامی است."

معنی این ماده این است که تا ١١٠ عدد سکه بابت مهریه، مرد ملزم به پرداخت می باشد. اگر مهریه زن بیش از ١١٠ عدد سکه باشد اگر مرد نتواند تمام مهریه را یکجا بپردازد، ولی توانایی پرداخت ١١٠ عدد سکه را داشته باشد در اینصورت بعد از پرداخت ١١٠ عدد سکه، نسبت به باقیمانده سکه ها نیازی نیست تقاضای اعسار کند.

اما اگر توان مرد کمتر از ١١٠ عدد سکه باشد در اینصورت مشمول ماده ٣ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی می شود یعنی به درخواست زن، مرد به زندان می رود مگر اینکه مرد درخواست اِعسار (تقسیط مهریه) را به دادگاه خانواده بدهد در اینصورت پس از قبول آن حکم به پرداخت قسطی مهریه صادر می شود.

مطلب مرتبط: شرایط پذیرش اعسار از سوی بدهکار

ب) مهرالمثل (مهریه متعارف)

اگر در هنگام عقد چیزی بعنوان مهریه تعیین نشده باشد و یا اینکه مهریه مجهول باشد، اگر قبل از تعیین مهریه بین زن و مرد نزدیکی انجام شود، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود.

ارزش مهرالمثل چگونه تعیین می شود؟

مقدار مهرالمثل با توجه به جایگاه اجتماعی و شرافت خانوادگی زن با لحاظ همه صفات او مثل شغل، تحصیلات و ... تعیین می گردد.

ج) مهرالمتعه (مهریه با توجه به وضعیت مالی مرد)

اگر ازدواج میان زن و شوهر دائمی باشد و در زمان عقد مهریه تعیین نشده یا مجهول باشد یا شرط عدم تعیین مهریه در عقدنامه ذکر شده باشد، در صورتی که قبل از نزدیکی، طلاق واقع شود، زن مستحق مهرالمتعه خواهد بود.

برای تعیین میزان مهرالمتعه، حال و شرایط و وضعیت مرد از لحاظ فقیر یا غنی بودن مورد بررسی قرار می گیرد.

مطلب مرتبط: طلاق توافقی چیست؟

میزان مهریه بستگی به توافق طرفین دارد و محدودیتی از لحاظ مقدار وجود ندارد اما قانون مدنی ایران در ماده ١٠٧٨ به بعد چهار شرط را برای صحت مهریه در نظر گرفته است:

1. مالیت داشتن مهریه: چیزی که بعنوان مهریه تعیین می شود باید دارای ارزش مالی و اقتصادی باشد مانند سکه، زمین، خانه و ... .
2. قابل تملک بودن مهریه: مرد باید اولاً خودش مالک آن مال باشد، ثانیاً اینکه مالکیت آن قابل انتقال به زن باشد.
3. معلوم و معین بودن مهریه: یعنی اینکه مهریه از لحاظ مقدار، جنس و وصف باید مشخص باشد مثلاً قید شود ٥٠ عدد سکه تمام بهار آزادی.
4. در مالکیت زوج بودن مهریه: مهریه باید در زمان عقد متعلق به مرد باشد.

زمان استحقاق و پرداخت مهریه به زن

مطابق با ماده ١٠٨٢ قانون مدنی به محض وقوع عقد، زن حق استحقاق دریافت مهریه را دارد. ماده ١٠٨٢ قانون مدنی بیان می دارد:

"به مجرد عقد، زن مالک مهر می‌شود و می‌تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید.

‌تبصره– چنانچه مهریه وجه رایج باشد متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تأدیه نسبت به سال اجرای عقد که توسط بانک مرکزی جمهوری ‌اسلامی ایران تعیین می‌گردد محاسبه و پرداخت خواهد شد مگر اینکه زوجین در حین اجرای عقد به نحو دیگری تراضی کرده باشند."

برای تأدیه و پرداخت تمام یا قسمتی از مهریه دو شیوه پیش بینی شده است:

• عندالمطالبه: یعنی به محض اجرای صیغه نکاح، زن می تواند تمام مهریه را بصورت یکجا مطالبه نماید.
• عندالاستطاعه: یعنی بستگی به توانایی مالی مرد در پرداخت مهریه دارد.

انتخاب یکی از این دو شیوه پرداخت در عقد نامه منوط به توافق طرفین می باشد.

مطلب مرتبط: سقوط حق حبس در مهریه موجل

حق حبس چیست؟

بعد از جاری شدن خطبه عقد و قبل از وقوع نزدیکی میان زن و شوهر، زن می تواند شرط کند تا تمام مهریه به او پرداخت نشود، از مرد تمکین نکند و در این حالت مرد نیز نمی تواند زن را مجبور به تمکین نماید.

حتی باید در این شرایط نفقه زن را پرداخت نماید. اما اگر زن بعد از جاری شدن خطبه عقد با تصمیم و اراده خود و قبل از دریافت مهریه، با مرد نزدیکی کند دیگر نمی تواند شرط کند که تا تمام مهریه اش پرداخت نشود، از مرد تمکین نمی کند.

مستندات قانونی مرتبط با حق حبس زوجه

ماده ١٠٨٥ قانون مدنی:

"زن می تواند تا مهریه او تسلیم نشده از ایفاء وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند مشروط بر اینکه مهر او حال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود. "

ماده ١٠٨٦ قانون مدنی:

"اگر زن قبل از اخذ مهر به اختیار خود به ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد قیام نمود دیگر نمیتواند از حکم ماده قبل استفاده کند معذلک حقی که برای مطالبه ی مهر دارد ساقط نخواهد شد."

روش های وصول مهریه

روش اول: از طریق اجرای ثبت

برای وصول مهریه می توان بجای مراجعه به دادگاه خانواده از یک روش غیر قضایی و راحت تر نیز استفاده کرد و آن وصول مهریه از طریق اجرای ثبت است. از آنجایی که مهریه طلب زن می باشد و در سند رسمی ازدواج نیز ثبت شده است لذا زن می تواند از طریق اجرای ثبت مهریه اش را به اجرا بگذارد و آن را وصول کند.

اگر مهریه زن جزء اموال منقول باشد مثل سکه یا وجه رایج باشد مرجع درخواست و صدور اجراییه دفترخانه ازدواجی است که خطبه عقد را جاری و سند ازدواج را تنظیم نموده است اما اگر مهریه جزء اموال غیرمنقول باشد مرجع درخواست و صدور اجراییه دفترخانه اسناد رسمی است که آن سند را تنظیم نموده است.

مطلب مرتبط: نحوه رجوع از بخشش مهریه

روش دوم: مطالبه مهریه از طریق دادگاه خانواده

زن می تواند برای مطالبه مهریه به دادگاه خانواده مراجعه کند برای این کار ابتدا باید به دفاتر خدمات قضایی مراجعه نموده و دادخواست مطالبه مهریه را علیه شوهر خود مطرح نماید.

تأمین خواسته

یکی از اقداماتی که اکثر خانم ها قبل از دادخواست مهریه و یا همزمان با آن انجام می دهند این است که برای تضمین پرداخت مهریه از سوی مرد، اقدام به توقیف اموال مرد می نمایند. مانند توقیف خودرو یا توقیف آپارتمان و ... . برخی از اموال، قابل توقیف از طریق تأمین خواسته نمی باشند مانند پول پیش خانه یا قرض الحسنه، یک دستگاه آپارتمان در حد شأن و منزلت مرد، وسایل و ابزار کار مرد و اثاثیه اولیه و مورد نیاز زندگی در رفع حاجت جزء مستثنیات دین هستند و قابل توقیف نمی باشند. اما اگر مرد دو دستگاه آپارتمان داشته باشد یکی از آنها قابل توقیف است منظور از این توقیف، توقیف قضایی است یعنی فقط جلوی نقل و انتقال اموال گرفته می شود.

نکته: اگر مرد شاغل باشد در زمان زوجیت یک چهارم حقوق ماهیانه مرد قابل توقیف است که تا زمان صدور حکم قطعی هر ماه از طرف کارفرما یا شرکت یا ارگانی که مرد در آن کار می کند به صندوق دادگستری واریز می شود و بعد از صدور حکم قطعی به زن داده می شود.

نکته: اگر مرد شاغل نباشد و اموالی هم نداشته باشد زن نمی تواند اقدام به تأمین خواسته نماید اما بعد از صدور رأی قطعی در اجرای ماده ٣ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، می تواند درخواست حبس مرد را بنماید.

اعسار از پرداخت مهریه توسط مرد

در بحث وصول مهریه اگر مرد توانایی مالی لازم جهت پرداخت مهریه را نداشته باشد می تواند درخواست تقسیط پرداخت مهریه را بنماید. برای این منظور مرد باید جهت اثبات اعسار خود دو نفر شاهد معرفی نماید. پس از اثبات اعسار مرد، دادگاه مبادرت به صدور حکم به پرداخت قسمتی از مهریه بصورت پیش پرداخت می نماید و الباقی بصورت اقساط ماهیانه پرداخت می گردد.

اما اگر بعد صدور حکم اعسار، مرد توان مالی مناسب پیدا کند زن میتواند تقاضای تعدیل مهریه را نماید و بالعکس. یعنی اگر قدرت مالی مرد کم شود، مرد میتواند با دادن دادخواست تعدیل مهریه و اثبات آن، اقساط ماهیانه را کاهش دهد.

مطلب مرتبط: شرط تنصیف دارایی زوج در ازدواج

مهریه به نرخ روز

در گذشته رسم بر این بوده است که بجای سکه، پول و وجه رایج کشور یعنی ریال بعنوان مهریه تعیین می گردید. هر چند مهریه به ریال تعیین شده باشد اما در زمان مطالبه و پرداخت به قیمت و نرخ روز محاسبه و مرد محکوم به پرداخت آن می شود.

"چنانچه مهریه وجه رایج باشد، متناسب با تغییر شاخص بهای قیمت سالانه کالا در زمان پرداخت نسبت به سال قبل از اجرای عقد که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می گردد، محاسبه و پرداخت خواهد شد."