نحوه طرح دعوای مطالبه سهم الارث

نحوه طرح دعوای مطالبه سهم الارث

دعوای مطالبه سهم الارث زمانی مطرح می گردد که ماترک بجای مانده از متوفی با توافق وراث و یا در صورت عدم توافق، با حکم قطعی دادگاه تقسیم شده است اما یکی از وراث یا وصی و‌ یا ... از تحویل سهم الارث به خواهان دعوا امتناع می ورزند (به بیانی ساده دعوای مطالبه سهم الارث فرع بر دعوای تقسیم ترکه می باشد). در مقاله حاضر سعی می گردد به تفصیل در خصوص نحوه طرح دعوای مطالبه سهم الارث که به نوعی از دعاوی مربوط به غصب و تصرفات غاصبانه است (وفق مواد 301، 308، 310، 311 و 312 قانون مدنی) پرداخته شود.

مطلب مرتبط: گواهی انحصار وراثت چیست و چگونه میتوان آن را دریافت نمود؟

دعوای مطالبه سهم الارث 

فردی که خواهان دعوای مطالبه سهم الارث است می بایست در وهله اول ثابت نماید که مورث خویش فوت نموده است که این امر با ارائه گواهی فوت میسر می گردد. مورد دیگر آنکه او مکلف است جهت احراز و اثبات ذینفعی خویش، گواهی انحصار وراثت را نیز در دادخواست خود ارائه نماید. همانگونه که در مقدمه عرض گردید پیش از طرح دعوای مطالبه سهم الارث می بایست تقسیم ترکه (یا ازطریق توافق و یا با حکم دادگاه) انجام گرفته شده باشد. هم چنین می بایست احد از وراث یا قیم و یا ... از تحویل سهم‌الارث به خواهان دعوا جلوگیری نموده باشند.

مطلب مرتبط: سهم الارث طبقه اول وراث به چه میزان است؟

نکات مهم در دعوای مطالبه سهم الارث

1- دعوای مطالبه سهم الارث در زمره دعاوی مالی بوده که هزینه دادرسی نیز مطابق با آن پرداخت می گردد. با توجه به آنکه پیش از طرح این دعوا، تقسیم ترکه انجام پذیرفته است، پس تعیین مرجع صالح برای طرح این دعوا، در زمره موارد مشمول ماده 20 قانون آیین دادرسی مدنی نخواهد بود و حسب مورد، دادگاه محل وقوع مال غیرمنقول یا دادگاه محل اقامت خوانده صالح به رسیدگی می باشند.

2- در دعوای مطالبه سهم الارث نیازی نیست که اسامی تمامی وراث را در ستون خوانده دادخواست، قید نمود بلکه خوانده دعوا صرفاً کسی است که از تحویل سهم الارث خواهان، جلوگیری می نماید اما در دعوای تقسیم ترکه، لازم است که نام تمامی وراث قید گردد.

3- اگر خواهان دعوای مطالبه سهم الارث در ستون خواسته قید نماید که مطالبه سهم الارث یا در صورت تعذر مطالبه قیمت، این خواسته، ظنی یا احتمالی نیست چراکه دو خواسته در عرض هم دیگر قرار نگرفته اند، بنابراین خواسته، مردد نبوده و شامل بند ۹ ماده ۸۴ قانون آیین دادرسی مدنی نمی شود.

4- طرح همزمان دو دعوای مطالبه سهم الارث و تقسیم ترکه به این شرط که احد از وراث، سهم الارث دیگری را در اختیار داشته باشد و از تحویل آن خودداری کند، بلامانع است اما اگر ابتدا پیش از دعوای تقسیم ترکه، دعوای مطالبه سهم الارث مطرح شود، دادگاه مبادرت به صدور قرار عدم استماع دعوا می نماید. اما اداره کل حقوقی قوه قضاییه در نظریه مشورتی شماره 7/1401/24 مورخه 28-04-1401 در پاسخ به سوال «اولاً، دعوای تقسیم ترکه و مطالبه سهم‌الارث با یکدیگر مترادفند یا متفاوت؟ اگر متفاوت و مستقل از یکدیگر هستند، تفاوت این دو در چیست؟ ثانیاً، آیا مطالبه سهم‌الارث همیشه فرع بر تقسیم ترکه است؟ به عبارت دیگر، چنانچه ترکه در نتیجه تراضی یا حکم قطعی دادگاه تقسیم شده باشد؛ اما یکی از وراث سهم ورثه دیگر را تحویل ندهد، آیا دعوای مطالبه سهم‌الارث مصداق دارد؟» بیان داشته است:

«اولاً، دعوای تقسیم ترکه با مطالبه سهم‌الارث متفاوت است؛ در دعوای مطالبه سهم الارث سهم یکی از ورثه در تصرف غیرقانونی وارث دیگر است و از استرداد آن خودداری می‌کند؛ در این صورت، دادگاه با احراز ارکان دعوا، حکم بر الزام خوانده به استرداد سهم‌الارث خواهان صادر می‌کند. ثانیاً، دعوای مطالبه سهم‌الارث الزاماً فرع بر دعوای تقسیم ترکه نیست و همین که وفق ماده 260 قانون امور حسبی مصوب 1319، تصفیه ترکه صورت گرفته باشد، دعوای مطالبه سهم‌الارث قابل استماع است. همچنان که استماع دعوای تقسیم ترکه فرع بر تصفیه ترکه و پرداخت دیون و حقوق بر عهده متوفی و خارج کردن مورد وصیت از ماترک است.»

مطلب مرتبط: نمونه رای تقسیم ترکه متوفی

5- در خصوص تفاوت میان دعاوی تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث می توان اینگونه بیان نمود که اگر پس از فوت مورث، وراث در خصوص تقسیم ماترک با یکدیگر توافقی نداشته باشند، می توانند تقسیم ماترک را از دادگاه خواستار شوند اما دعوای مطالبه سهم الارث علی القاعده زمانی مطرح می شود که یا به تراضی یا به حکم دادگاه، ترکه تقسیم شده است اما احد از وراث یا قیم و یا ... سهم‌الارث خواهان دعوا را در اختیار دارد اما به وی تحویل نمی دهد.

6- از آنجایی که وراث پس از فوت میت، مستحق ترکه هستند، اقرار نامه یکی از ورثه مبنی بر دریافت حق موروثی خود در زمان حیات مورث و اسقاط حق آتی در تعلق سهم‌الارث خود، اسقاط مالم یجب (ساقط کردن حقی که به‌ وجود نیامده) تلقی شده و باطل است. در این ارتباط اداره کل حقوقی قوه قضاییه در نظریه شماره 7/1400/1534 مورخه 15-04-1401 در پاسخ به سوال «در صورتی که در زمان حیات مورث، یکی از وراث یک قطعه ملک را به عنوان حصه خود از ترکه دریافت و به موجب سند عادی اقرار کرده باشد که ملک مذکور را به عنوان سهم‌الارث دریافت کرده و حقی بر ماترک ندارد، آیا پس از فوت مورث، ارائه سند مذکور توسط یکی دیگر از وراث در دعوای تقسیم ترکه به دادگاه واجد آثار حقوقی است؟» بیان داشته است:

«اولاً، با توجه به آمره بودن قواعد ارث و تحقق ارث به موت حقیقی یا فرضی و استقرار مالکیت ورثه نسبت به ترکه پس از ادای حقوق و دیون متعلق به ترکه (از جمله موضوع مواد 867، 868 و 870 قانون مدنی و ماده 225 قانون امور حسبی مصوب 1319) و به جهت عدم تحقق عنوان ترکه بر دارایی زمان حیات فرد، دریافت حصه توسط یکی از وراث احتمالی به عنوان سهم‌الارث و اسقاط حق بعدی وی بر سهم‌الارث فاقد اثر حقوقی است. ثانیاً، در فرض سوال احراز صحت توافق و تفسیر آن بر عهده مرجع رسیدگی کننده است و در هر حال چنانچه احراز شود توافق یاد‌شده فاقد اثر حقوقی است، مطالبه سهم الارث از سوی متعهد فرض سوال با منع قانونی مواجه نیست؛ هر چند حسب مورد عین، مثل و یا قیمت مالی که این فرد در زمان حیات مورث به عنوان سهم‌الارث گرفته است، جزو دارایی‌های حین فوت مورث تلقی و سهم‌الارث وراث بر این مبنا محاسبه می‌شود.»