عقد معلق چیست؟ شرایط انعقاد آن کدام است؟

مفهوم عقد معلق

عقد معلق به عقدی گفته می شود که تاثیرش بر حسب انشاء موقوف به امر دیگری باشد بعبارتی دیگر وقوع و تحقق آن منوط به وقوع امر دیگری خواهد بود. عقد معلق در مقابل عقد منجز می باشد. عقد منجز، عقدی است که تاثیر آن بر حسب انشاء موقوف به امر دیگری نباشد مانند آنکه فردی در مقام فروشنده در مبایعه نامه می نویسد که خانه خود را به مبلغ دو‌ میلیارد تومان می فروشم. در واقع عقد معلق، عقدی است که بعد از (ایجاب و قبول) دارای اثر حقوقی نمی شود به این معنا که توافق صورت می گیرد و عقد هم منعقد می شود اما اثر آن ایجاد نمی شود و منوط به یک حادثه می باشد. نکته قابل توجه این است که در این عقد، خود عقد معلق نیست، بلکه اثر آن معلق است. به این معنا که توافقی صورت می گیرد اما اثر معلق می شود. در مقاله حاضر سعی می گردد به تفصیل در خصوص عقد معلق و شرایط انعقاد آن پرداخته شود.

بیشتر بخوانید: عقد قرض چیست؟ احکام و شرایط آن کدام اند؟

شرایط انعقاد عقد معلق 

در عقد معلق، طرفین عقد شرایط متفاوتی را دارند چراکه از یک جهت یک‌ طرف اطمینان دارد که اثر عقد واقع نشده و‌ وقوع آن منوط به تحقق معلق علیه است و از جهتی دیگر طرف مقابل اطمینان دارد که عقد واقع شده و‌ دغدغه وقوع عقد را ندارد. چراکه به محض آنکه معلق علیه اتفاق افتد، اثر اصلی عقد نیز به خودی خود ایجاد می شود. فی الواقع انعقاد عقد بصورت معلق، به نوعی تضمین حقوق طرفین می باشد. مقنن در تعریف عقد معلق در ماده 189 قانون مدنی چنین بیان نموده است:

«عقد منجز آن است که تاثیر آن بر حسب انشاء موقوف به امر دیگری نباشد و الا معلق خواهد بود.»

یکی از نکات مهم در خصوص شرایط انعقاد عقد معلق، آنست که این نوع از تقسیم بندی عقود به منجز و معلق، براساس چگونگی انشاء است که مقنن با عبارت «حسب انشاء» آن را بیان نموده است. این امر بدان معنا می باشد که در عقد معلق، در قصد انشاء (ایجاب و قبول) میان طرفین قطعیت وجود دارد اما در اثر حاصل از عقد انشاء، تعلیق وجود دارد. بطور مثال اگر پدری به فرزند خود بگوید اگر در سال آینده، گواهینامه خود را بگیری ماشین خود را به تو خواهم داد و پسر هم قبول نماید، عقد محقق شده است اگر پسر گواهینامه خود را بگیرد، مالک ماشین خواهد شد. این عقد، معلق می باشد.

نکته مهم این است که عقد معلق را نمی بایست با عقد مشروط اشتباه گرفت. عقد مشروط عقدی است که در آن از سوی طرفین معامله شرط و شروطی گذارده شده باشد مانند اینکه فروشنده شرط کند در صورتی که خریدار ظرف 72 ساعت پس از امضای مبایعه نامه، تمامی ثمن معامله را پرداخت ننماید، معامله فسخ می گردد. در واقع در عقد مشروط، طرفین در ضمن تعهدات اصلی خود، تعهدات فرعی و شروطی را نیز قرار می دهند که این شروط می بایست صریح و روشن بوده و مشروط علیه نیز به انجام آن شروط ملزم می گردد که در صورت عدم انجام، از طریق دادگاه ملزم می شود و هم چنین در صورتی که الزام ممکن نباشد، عقد فسخ می گردد. اما در عقد معلق، شرط تعلیقی یک امری است که امکان ایجاد آن وجود دارد و تا وقتی که آن امر ایجاد نشود، عقدی بوجود نمی آید. نتیجتاً اینکه شرط، یک امر فرعی متصل به عقد است اما تشکیل عقد موصوف به آن امر فرعی نیست اما تعلیق، موکول نمودن عقد به امر دیگری است که پیش از تحقق آن، عقدی بوجود نمی آید.

بیشتر بخوانید: عقد جعاله چیست؟ شرایط انعقاد آن کدام است؟

شرایط معلق علیه در عقد معلق

به امری که تحقق اثر عقد منوط به آن باشد، معلق علیه گفته می شود. معلق علیه می بایست دارای شرایطی باشد تا عقد معلق منعقد گردد. این شرایط عبارتند از:

۱) معلق علیه می بایست منوط به وقوع امری در آینده باشد چراکه اگر مربوط به گذشته یا زمان حاضر باشد، عقد معلقی به وقوع نخواهد پیوست و تکلیف مشخص می باشد و معلق علیه در زمان تحقق عقد واقع شده است. نکته مهم این است که اگر طرفین عقد بر وقوع امری توافق نمایند که واقع شده است، این تعلیق صوری و باطل می باشد. در ارتباط با امری که قرار است در آینده اتفاق افتد ذکر این نکته الزامی می باشد که لازم است طرفین شک داشته باشند که آیا آن امر (معلق علیه) در آینده اتفاق می افتد یا خیر؟ اگر طرفین یقین داشته باشند بر وقوع آن امر، دیگر شرط معلقی وجود ندارد بلکه یک تعهد موجل می باشد. بطور مثال اگر پدری ملک خود را به فرزندش صلح نماید و به ایشان بگوید که اگر در آزمون پزشکی سال آینده قبول شود، مالکیت ملک به ایشان منتقل می شود، معلق علیه مربوط به آینده است و عقد معلق، صحیح است اما اگر انتقال مالکیت منوط به نتایج آزمون سال گذشته باشد که پدر از آن نتایج مطلع نیست، در این حالت، چنین عقدی، معلق نیست و منجز است چراکه بی اطلاعی از وقوع قبول شدن یا نشدن در آزمون سال گذشته، عقد را معلق نمی سازد.

۲) معلق علیه می بایست یک حادثه خارجی باشد. بدین معنا که معلق علیه می بایست خارج از ارکان عقد باشد. چراکه منوط نمودن تحقق اثر عقد به وقوع یکی از ارکان عقد، به منزله تاکید است نه تعلیق.

اگر حادثه خارجی نباشد یعنی اینکه داخل در شرایط صحت عقد است دیگر عقد معلق نخواهد بود چراکه در اینصورت تکلیف روشن است. پس اگر معلق علیه از شرایط صحت عقد مندرج در قانون باشد، آن عقد دیگر معلق نخواهد بود. مانند آنکه در عقد بیعی، تحقق بیع را منوط به مالکیت فروشنده نمایند، در اینصورت این عقد، منجز است نه معلق چراکه بر امری شرط شده است که از ارکان عقد بیع است (مالکیت بایع). بطور مثال اگر فروشنده به خریدار بگوید ماشینم را به شما می فروشم اگر شما بالغ باشید، این شرط جزء شرایط صحت عقد می باشد، پس عقد معلق نخواهد بود. قانونگذار این شرط را (معلق علیه خارج از ارکان عقد باشد) در مبحث تعلیق عقد ضمان در ماده ۷۰۰ قانون مدنی بیان نموده است. ماده ۷۰۰ قانون مدنی چنین بیان داشته است:

«تعلیق ضامن به شرایط صحت آن مثل اینکه ضامن قید کند که اگر مضمون‌عنه مدیون باشد من ضامنم موجب بطلان آن نمی شود.»

مطابق با ماده فوق، همانگونه که می دانیم ضمان عقدی تبعی است و اگر دینی در زمان انعقاد عقد ضمان وجود نداشته باشد، عقد ضمان باطل است حال این عقد را به وجود دین معلق کنیم از آنجایی که وجود دین، جزء ارکان عقد ضمان است، عقد ضمان منجز خواهد بود نه معلق.

بیشتر بخوانید: عقد رهن چیست؟

۳) معلق علیه می بایست احتمالی باشد (بشود یا نشود) چراکه اگر احتمالی باشد، تکلیف عقد روشن نیست اما اگر، حتمی یا محال باشد، تکلیف عقد روشن است و در اینصورت، عقد معلق نمی باشد. نکته مهم در خصوص احتمالی بودن معلق علیه، آنست که محتمل الوقوع بودن معلق علیه باعث می شود که هیچ یک از طرفین نتوانند طرف دیگر را به واقع ساختن آن ملزم نمایند. مانند آنکه شخص الف مغازه خود را با خانه شخص ب معاوضه می نماید اما انتقال مالکیت، منوط به آن می شود که شخص الف وکالت در فروش زمین خود را به شخص ب بدهد در اینصورت اگر شخص الف این کار را انجام ندهد، شخص ب نمی تواند او را مجبور به انجام این کار کند.