نحوه طرح دعوای قلع و‌ قمع مستحدثات و اشجار

دعوای قلع و‌ قمع مستحدثات و اشجار

قلع و قمع در لغت بمعنای از ریشه کندن و نابود کردن می‌باشد. در اصطلاح حقوقی نیز به همین معنا بکار می‌رود. علی‌الاصول این دعوا زمانی مطرح می‌گردد که متصرف یک ملک، پس از تصرف در ملک دیگری، بدون داشتن مجوز قانونی یا بدون اجازه مالک، اقدام به احداث بنا یا غَرس اشجار می‌نماید. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص نحوه طرح دعوای قلع و‌ قمع مستحدثات و اشجار پرداخته شود.

مطلب مرتبط: نحوه طرح دعوای خلع ید

شرایط طرح دعوای قلع و‌ قمع مستحدثات و اشجار

جهت طرح دعوای قلع و‌ قمع مستحدثات و اشجار لازم است که اولاً خواهان دعوا، مالک رسمی ملک موضوع دعوا باشد. ثانیاً مال موضوع دعوا غیرمنقول باشد. ثالثاً توسط خوانده دعوا بنا یا اشجاری احداث شده باشد. رابعاً مالک ملک رضایتی نسبت به احداث بنا یا غرس اشجار نداشته باشد. دعوای قلع و‌ قمع مستحدثات و اشجار در زمره دعاوی غیرمالی می‌باشد که مستند به بخش اخیر بند 3 ماده 51 قانون آیین دادرسی مدنی ناظر به بند 13 ماده 3 قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین نیازی به تعیین بهای خواسته ندارد. همچنین وفق ماده 12 قانون آیین دادرسی مدنی، دادگاه صالح جهت طرح دعوای قلع و‌ قمع مستحدثات و اشجار، دادگاه حقوقی محل وقوع مال غیرمنقول می‌باشد. ضمناً با توجه به غیرمالی بودن دعوی و عدم ذکر آن در ماده 12 قانون شوراهای حل اختلاف مصوب 22-06-1402، محاکم صلح مطلقاً صلاحیت رسیدگی به دعوای قلع و قمع مستحدثات را ندارند.

ناگفته نماند برخی از قضات معتقدند که دعوای قلع و‌ قمع مستحدثات و اشجار یک دعوای مالی بوده و هزینه دادرسی آن بر اساس ارزش منطقه‌ای ملک پرداخت می‌گردد (هم‌چنین در سامانه خودکاربری وکلا در سایت عدل ایران نیز دعوای قلع و قمع مستحدثات یک دعوای مالی فرض گردیده است.). لذا اگر دعوای قلع و قمع مستحدثات را یک دعوای مالی قلمداد نماییم، چنانچه خواهان دعوا، خواسته خود را تا نصاب یک میلیارد ریال تقویم نماید، دادگاه صلح محل وقوع ملک صالح به رسیدگی خواهد بود و چنانچه خواهان، خواسته خود را بالای یک میلیارد ریال تقویم نماید، دادگاه حقوقی محل وقوع ملک صالح به رسیدگی می‌باشد. در خصوص اموال غیرمنقول به دلالت رای وحدت رویه شماره 865 مورخ 1404/04/31 هیات عمومی دیوان عالی کشور، دارای سابقه ثبتی بودن یا فاقد سابقه ثبتی بودن ملک، تأثیری در صلاحیت محاکم صلح و حقوقی محل وقوع ملک ندارد.

بیشتر بخوانید: طرح دعوای تصرف عدوانی در دادگاه حقوقی

نکات مهم در طرح دعوای قلع و‌ قمع مستحدثات و اشجار

1- بطور معمول دعوای قلع و‌ قمع مستحدثات و اشجار با دعوای خلع ید، توأمان مطرح می‌گردد. در زمانی که قلع و قمع بدلیل تصرفات غاصبانه باشد، میان محاکم اختلاف‌نظر وجود دارد که آیا دعوای قلع و‌ قمع مستحدثات و اشجار، فرع بر دعوای خلع ید خواهد بود یا خیر. عده‌ای از حقوقدانان معتقدند که طرح دعوای قلع و‌ قمع مستحدثات و اشجار به تنهایی قابلیت استماع ندارد و می‌بایست با دعوای خلع ید مطرح گردد اما در مقابل عده‌ای دیگر معتقدند که این دو دعوا می‌توانند بصورت جداگانه هم مطرح شوند و نیازی به طرح توأمان آنها وجود ندارد اما بنظر می‌رسد دیدگاه اول، منطقی‌تر باشد فلذا می‌توان گفت که دعوای قلع و‌ قمع مستحدثات و اشجار، یک دعوای فرعی بوده که تابع دعوای خلع ید می‌باشد. در این ارتباط صورت‌جلسه نشست قضائی استان خراسان شمالی/ شهر بجنورد مورخه 16-12-1397 در پاسخ به سوال: «اگر حکم خلع یا رفع تصرف عدوانی عرصه صادر شده باشد و در زمان رسیدگی خوانده و یا متهم پرونده در روی زمین مورد نظر بنا احداث نموده باشد، آیا قلع و قمع بنا نیازمند طرح دعوی جداگانه می‌باشد یا می‌بایست وفق ماده 164 قانون آیین دادرسی مدنی اقدام گردد؟» بیان داشته است:

«در دعاوی ناظر بر مالکیت مانند خلع ید با قلع و قمع بنا و مستحدثات رسیدگی در دادگاه مستلزم تقدیم دادخواست می‌باشد. ثانیاً به صرف اقامه دعوی خلع ید امکان قلع و قمع بنا وجود ندارد بلکه نیاز به طرح دعوی قلع و قمع به طور علی‌حده یا در همان دادخواست خلع ید می‌باشد؛ لیکن در دعوای رفع تصرف عدوانی دادگاه مطابق ماده 174 قانون آیین دادرسی مدنی با درخواست ذی‌نفع دستور جلوگیری از ایجاد آثار تصرف و یا تکمیل اعیانی و ... را صادر می‌کند و در صورتی که متصرف عدوانی پس از احداث بنا یا غرس اشجار ادعای مالکیت کرده باشد طبق ماده 164 قانون مذکور برای طرح دعوی در باب مالکیت مهلت داده می‌شود و از اعاده وضع به حال سابق خودداری می‌گردد و الّا مطابق حکم دادگاه اعاده وضع به حالت سابق صورت گرفته و در نتیجه اجرای آن، همان آثار حکم قلع و قمع بنا و مستحدثات را به دنبال دارد.»

2- در صورتی که فردی به اشتباه در ملک دیگری اقدام به احداث بنا یا غرس اشجار نموده باشد در صورتی که خوانده دعوا قصد تجاوز نداشته بوده باشد و این تجاوز به ملک مجاور، بدلیل اشتباه محاسباتی صورت گرفته باشد و میزان خسارتی که به خواهان وارد شده به نسبت خسارتی که در اثر قلع و قمع به خوانده وارد خواهد شد، بسیار ناچیز باشد، در این‌صورت با رضایت خوانده، حکم به پرداخت قیمت زمین و خسارت و اصلاح اسناد مالکیت خواهان و خوانده صادر شده و موضوع مشمول ماده واحده لایحه قانونی راجع به رفع تجاوز و جبران خسارت وارده به املاک مصوب 27-09-1358 می‌باشد.

3- اگر فردی بعنوان مالک یک ملک، اجازه احداث بنا یا غرس اشجار را در ملک خود داده باشد، دیگر نمی‌تواند دعوای قلع و‌ قمع مستحدثات و اشجار را مطرح نماید، او یا می‌تواند با طرف مقابل مصالحه نموده و یا آنکه مطالبه اجرت‌المثل نماید. حال اگر فردی با کسب مجوز از نهادی مانند شهرداری، اقدام به احداث بنا در ملک دیگری نموده باشد، از آنجایی که مراجعی مانند شهرداری صرفاً در اعطای جواز، مسائل فنی را لحاظ می‌نمایند و در خصوص مالکیت، اعلام‌نظری نمی‌کنند و به اصطلاح مرجع تعیین و تشخیص مالکیت نیستند، بنابراین کسب مجوز از شهرداری، مانع قلع و قمع در این وضعیت نخواهد بود.

4- اگر مستاجری بدون اجازه موجر خویش، در عین مستاجره بنا احداث یا غرس اشجار نموده باشد، هم موجر و هم مستاجر این حق را خواهند داشت که در هر زمانی که اراده نمایند، بنا را خراب نموده و یا درختان را قطع نمایند. (مستنبط از ماده 503 قانون مدنی)

5- زمانی که فردی عدواناً اقدام به تصرف ملک دیگری نموده باشد و در آن ملک، اقدام به احداث بنا یا غرس اشجار نیز کرده باشد، در صورتی که ادعای مالک در محکمه کیفری ثابت شد حکم مبنی بر رفع تصرف عدوانی اجرا می‌گردد و اجرای این حکم، منوط به قلع و قمع بنا یا مستحدثات نخواهد بود بلکه دادگاه صرفاً ملک را از تصرف متصرف خارج نموده و به مالک تحویل می‌دهد حال مالک جهت قلع و قمع می‌بایست دادخواستی را تحت این عنوان تقدیم دادگاه حقوقی نماید (مستنبط از ماده 690 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات). در این خصوص اداره کل حقوقی قوه قضاییه طی نظریه مشورتی شماره: 7/99/1626 شماره پرونده: 99-113-1626 ک مورخه 1399/10/29 در پاسخ به سوال «آیا در بزه تصرف عدوانی برای قلع و قمع بنا نیاز به تقدیم دادخواست حقوقی به محاکم کیفری است؟» بیان داشته است:

«اجرای حکم رفع تصرف عدوانی و اعاده وضع به حال سابق به استناد ماده 690 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) مصوب 1375 مستلزم قلع و قمع بنا و مستحدثات نیست، بلکه واحد اجرای احکام فقط محل مورد تصرف را از ید محکوم‌ خارج و تحویل شاکی می‌دهد و قلع و قمع موارد مذکور با توجه به مقررات تبصره 2 ماده یاد شده منوط به تقدیم دادخواست به دادگاه و صدور حکم در این خصوص است.»

حال در فرضی که دو یا چند نفر بصورت مشاعی ملکی را در تصرف دارند اگر یکی از شرکا بدون اجازه دیگران اقدام به احداث بنا یا غرس اشجار نموده باشد، شرکای دیگر این امکان را خواهند داشت که به طرفیت او دعوای قلع و‌ قمع مستحدثات و اشجار را مطرح نمایند.