نحوه مطالبه اجرت‌المثل ایام زوجیت

مفهوم اجرت‌المثل ایام زوجیت

اجرت‌المثل به دستمزد کاری گفته می‌شود که شخصی بدون وجود قرارداد، بر حسب دستور صریح یا ضمنی طرف دیگر، برای او انجام می‌دهد. اجرت‌المثل ایام زوجیت، مربوط به کارهایی است که زوجه در طول زندگی مشترک، خارج از وظایف شرعی و قانونی خود انجام داده است و بنابراین آن را مطالبه می‌نماید. اموری مانند آشپزی، شستن ظروف، نظافت منزل، شیر دادن به کودک و ... در زمره مواردی‌اند که زن می‌تواند تحت عنوان اجرت‌المثل ایام ز‌وجیت مطالبه نماید. مطابق با قانون حمایت خانواده، به محض ازدواج، زن و شوهر در قبال یکدیگر عهده‌دار انجام وظایف و مسئولیت‌هایی می‌شوند. از جمله وظایفی که مطابق با قانون و شرع مقدس اسلام زن موظف به رعایت آن می‌باشد، تمکین عام و تمکین خاص است. تمکین خاص یعنی برقراری رابطه خاص جنسی و زناشویی میان زوجین. در واقع تمکین خاص بمعنای اطاعت‌پذیری زن در مسائل جنسی و رابطه جنسی معقول با همسر خود می‌باشد. تمکین عام بمعنای اطاعت کلی زن از شوهر در انجام امور زندگی مشترک می‌باشد. در نتیجه اگر زن در طول زندگی مشترک و در منزل همسر خود، به انجام کارهایی بجز مواردی که قانون بر عهده او گذاشته است، بپردازد، مستحق دریافت پاداشی است که به آن «اجرت‌المثل ایام زوجیت» می‌گویند. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص نحوه مطالبه اجرت‌المثل ایام زوجیت پرداخته شود.

مطلب مرتبط: نمونه رای اجرت‌المثل ایام زوجیت

شرایط مطالبه اجرت‌المثل ایام زوجیت

جهت طرح دعوای مطالبه اجرت‌المثل ایام زوجیت لازم است که اولاً رابطه زوجیتی میان خواهان و خوانده دعوا وجود داشته باشد. ثانیاً زوجه اموری را انجام داده باشد که جزء وظایف او نبوده و به دستور ز‌وج، انجام داده باشد. ثالثاً زوجه قصد تبرع نداشته و از نظر عرف برای انجام آن امور، اجرت و دستمزد در نظر گرفته شود. دعوای مطالبه اجرت‌المثل ایام زوجیت گرچه در زمره دعاوی مالی بوده لکن با عنایت به بخش اخیر بند 3 ماده 51 قانون آیین دادرسی مدنی، ناظر به بند 14 ماده 3 قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین از آنجایی که بهای خواسته در زمان تقدیم دادخواست مشخص نمی‌باشد، خواهان می‌بایست طبق آخرین اصلاحات مبلغ 150 هزار تومان علی‌الحساب پرداخت نماید و الباقی هزینه دادرسی بعد از تعیین خواسته و صدور حکم دریافت خواهد شد. وفق ماده 12 قانون حمایت خانواده، دادگاه صالح جهت طرح دعوای مطالبه اجرت‌المثل ایام زوجیت، دادگاه محل سکونت ز‌وجه یا محل اقامت زوج (خوانده) می‌باشد. همچنین با توجه به آنکه قانونگذار در ماده 12 قانون شوراهای حل اختلاف مصوب 1402 صلاحیت دادگاه‌های صلح را احصاء نموده‌اند و با لحاظ بند 7 ماده 4 قانون حمایت خانواده، طرح دعوای مطالبه اجرت‌المثل ایام زوجیت، به هر میزان و مبلغی که باشد (حتی اگر یکصد میلیون تومان یا کمتر از آن باشد) در صلاحیت دادگاه صلح نخواهد بود و دادگاه خانواده در هر صورت صالح به رسیدگی می‌باشد.

مطلب مرتبط: اجرت‌المثل زوجه در عقد موقت

نکات مهم در خصوص دعوای مطالبه اجرت‌المثل ایام زوجیت

1- زوجه جهت دریافت اجرت‌المثل ایام زوجیت باید ثابت نماید که قصد تبرع نداشته است یعنی قصد نداشته است که کارهای خانه را بصورت رایگان انجام دهد. مقنن در تبصره ماده 336 قانون مدنی، بدین موضوع پرداخته است. البته در خصوص اینکه بار اثبات دعوا بر عهده چه کسی است میان حقوقدانان اختلاف‌نظر وجود دارد. در این ارتباط اداره کل حقوقی قوه قضاییه در نظریه مشورتی شماره: 7/1401/561 شماره پرونده: 1401-9/1-561 ح تاریخ نظریه: 1401/06/12 بیان داشته است: «در خصوص مطالبه اجرت‌المثل ایام زوجیت توسط زوجه، آیا مستند رسیدگی به این خواسته ماده 265 قانون مدنی است و باید در این خصوص نیز اصل را بر عدم تبرع دانست و بدون ارائه دلیل و صرفاً با مطالبه زوجه حکم به نفع وی صادر شود یا مطابق ماده 336 این قانون ارائه ادله اثباتی به شرح مذکور در این ماده بر عهده زوجه است و دادگاه با بررسی ادله ابرازی اتخاذ تصمیم می‌کند؟»

«اولاً، حکم مقرر در ماده 265 قانون مدنی ناظر بر دعوای استرداد مال است و به مطالبه اجرت‌المثل که ذیل مبحث چهارم از فصل دوم باب دوم قانون مدنی با عنوان «در استیفا» قرار می‌گیرد، ارتباطی ندارد و لذا در فرض سوال اجرت‌المثل ایام زوجیت از سوی زوجه، ‌به سبب استیفای از عمل غیر و بر اساس تبصره الحاقی به ماده 336 قانون مدنی قابل مطالبه است. ثانیاً، از آنجایی که زوجه با هدف تداوم زندگی مشترک و استحکام بخشیدن به آن، امور منزل را انجام می‌دهد، سکوت وی در خصوص اجرت‌المثل در زمان انجام این کار را نمی‌توان حمل بر قصد تبرع وی تلقی کرد. ثالثاً، قانونگذار در تبصره ماده 336 قانون مدنی (الحاقی 1385/10/23) در مقام تغییر مدعی و منکر و تحمیل بار اثبات بر زوجه نبوده است. عبارت «با عدم قصد تبرع انجام داده باشد و برای دادگاه نیز ثابت شود» مندرج در تبصره یاد شده مفید این معنا نیست که بار اثبات بر عهده زوجه است؛ و از آنجایی که قانونگذار عبارت «اثبات کند» را به کار نبرده است و وفق عمومات نافی را نفی کافی است، اثبات هر ادعایی از جمله ادعای تبرعی بودن اقدامات فرض سوال تابع عمومات و بر عهده مدعی (زوج) است.»

2- طرح دعوای مطالبه اجرت‌المثل ایام زوجیت، قبل از وقوع طلاق نیز امکان‌پذیر است و منوط به وقوع طلاق نیست هر چند که در رویه، علی‌القاعده در زمان جدایی، این دعوا مطرح می‌گردد. در جلسه رسیدگی به این دعوا، اولین پرسشی که از زوجه بعمل می‌آید، آن است که آیا در قبال انجام امور، قصد گرفتن دستمزد داشته است یا خیر. بدیهی است که اگر زوجه اعلام نماید که قصد گرفتن دستمزد نداشته است، دعوای وی رد خواهد شد و حکم بی‌حقی او صادر می‌شود. بنابراین اگر زوجه کارهایی را که شرعاً بر عهده‌اش نبوده باشد به درخواست زوج و یا نداشتن قصد تبرع (رایگان نبودن) انجام دهد و برای دادگاه این مساله ثابت شود، دادگاه اجرت‌المثل کارهای انجام شده را مطابق با نظر کارشناس رسمی دادگستری محاسبه و حکم به پرداخت آن می‌دهد.

3- زمانی که به هر علتی قانوناً امکان تعیین اجرت‌المثل ایام زوجیت برای زوجه، مقدور نباشد، دادگاه می‌تواند جهت تعیین نحله برای ز‌وجه اقدام نماید حتی اگر ز‌وجه درخواست اجرت‌المثل نموده باشد. بنابراین، نحله، بدل از اجرت‌المثل می‌باشد. لازم به توضیح است که نحله و اجرت‌المثل هیچ‌گاه با هم جمع نمی‌گردند یعنی اینکه به زن یا اجرت‌المثل تعلق می‌گیرد یا نحله. به این موضوع در رای وحدت رویه شماره 779 مورخه 15-05-1398 هیات عمومی دیوان عالی کشور نیز اشاره شده است. وفق رای وحدت رویه مورد اشاره، امکان جمع شرط تنصیف دارایی و‌ مطالبه اجرت‌المثل ایام زوجیت وجود دارد و این دو مورد، با یکدیگر در تعارض نمی‌باشند.

مطلب مرتبط: نحله چیست و در چه صورتی به زن تعلق می‌گیرد؟

4- مطابق با تبصره ذیل ماده 336 قانون مدنی، هیچ‌گونه منعی جهت مطالبه اجرت‌المثل بعد از فوت شوهر وجود ندارد و مطالبه اجرت‌المثل ایام زوجیت مقید به زمان حیات شوهر نمی‌باشد.

مطلب مرتبط: آیا امکان مطالبه اجرت‌المثل بعد از فوت شوهر وجود دارد؟

5- مستنبط از ماده 29 قانون حمایت خانواده، در صورتی که دعوای طلاق مطرح شده باشد، دادگاه در ضمن صدور حکم طلاق، در خصوص اجرت‌المثل ایام زوجیت نیز اظهارنظر می‌نماید.

6- جهت استحقاق زوجه در خصوص اجرت‌المثل ایام زوجیت، لازم است که انجام این امور بنا به درخواست ز‌وج باشد، زوجه قصد انجام رایگان این امور را نداشته باشد و برای این امور عرفاً اجرت در نظر گرفته شده باشد بنابراین نیازی به وجود شرایطی مانند آنکه زن دادخواست طلاق نداده باشد و ... نمی‌باشد چراکه تبصره ماده 336 قانون مدنی که در تاریخ ۰۹-۰۵-۱۳۸۱ به این ماده الحاق شده است، آخرین اراده مقنن است و اگر اینگونه نبود، وجود این تبصره، کار بیهوده‌ای تلقی می‌گردید.

7- خواهان (زوجه) نمی‌تواند همزمان با طرح دعوای مطالبه اجرت‌المثل ایام زوجیت در دادگاه خانواده، مطالبه خسارت تاخیر تادیه را نیز مطرح نماید چراکه مبلغ دقیق آن مشخص نیست و تعیین اصل آن مستلزم رسیدگی قضایی است و از آنجایی که اعمال ماده 522 قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب 1379 فرع بر صدور حکم و تعیین میزان دقیق دین می‌باشد، امکان مطالبه همزمان آن با خسارت تاخیر تادیه ممکن نمی‌باشد.