نحوه مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت

مفهوم اجرت المثل ایام زوجیت

اجرت المثل به دستمزد کاری گفته می شود که فردی بدون وجود قرارداد، بر حسب دستور صریح یا ضمنی طرف دیگر، برای او انجام می دهد. اجرت المثل ایام زوجیت، مربوط به کارهایی است که زوجه در طول زندگی مشترک، خارج از وظایف شرعی و قانونی خود انجام داده است و بنابراین آن را مطالبه می نماید. اموری مانند آشپزی، شستن ظروف، نظافت منزل، شیر دادن به کودک و ... در زمره مواردی اند که زن می تواند تحت عنوان اجرت المثل ایام ز‌وجیت مطالبه نماید.

مطابق با قانون حمایت خانواده، به محض ازدواج، زن و شوهر در قبال یکدیگر عهده دار انجام وظایف و مسئولیت هایی می شوند. از جمله وظایفی که مطابق با قانون و شرع مقدس اسلام زن موظف به رعایت آن می باشد، تمکین عام و تمکین خاص است. تمکین خاص یعنی برقراری رابطه خاص جنسی و زناشویی میان زوجین. در واقع تمکین خاص بمعنای اطاعت پذیری زن در مسائل جنسی و رابطه جنسی معقول با همسر خود می باشد. تمکین عام بمعنای اطاعت کلی زن از شوهر در انجام امور زندگی مشترک می باشد. در نتیجه  اگر زن در طول زندگی مشترک و در منزل همسر خود، به انجام کارهایی بجز مواردی که قانون بر عهده او گذاشته است، بپردازد، مستحق دریافت پاداشی است که به آن «اجرت المثل ایام زوجیت» می گویند. در مقاله حاضر سعی می گردد به تفصیل در خصوص نحوه مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت پرداخته شود.

مطلب مرتبط: نمونه رای اجرت المثل ایام زوجیت

شرایط مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت

جهت طرح دعوای مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت لازم است که اولاً رابطه زوجیتی میان خواهان و خوانده دعوا وجود داشته باشد. ثانیاً زوجه اموری را انجام داده باشد که جزء وظایف او نبوده و به دستور ز‌وج، انجام داده باشد. ثالثاً زوجه قصد تبرع نداشته و از نظر عرف برای انجام آن امور، اجرت و دستمزد در نظر گرفته شود. دعوای مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت در زمره دعاوی مالی بوده که هزینه دادرسی آن نیز بر همین اساس پرداخت می گردد. وفق ماده 12 قانون حمایت خانواده، دادگاه صالح جهت طرح دعوای مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت، دادگاه محل اقامت ز‌وجه یا محل اقامت زوج (خوانده) می باشد. طرح دعوای مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت، به هر میزان و مبلغی که باشد (حتی اگر بیست میلیون تومان یا کمتر از آن باشد) در صلاحیت شورای حل اختلاف نخواهد بود و دادگاه خانواده در هر صورت صالح به رسیدگی می باشد. در ارتباط با صلاحیت نداشتن شورای حل اختلاف در رسیدگی به دعوای مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت، اداره کل حقوقی قوه قضاییه طی نظریه مشورتی شماره: 7/1400/722 شماره پرونده: 1400-9/16-722 ح تاریخ نظریه: 1400/06/31 در پاسخ به سوال «آیا دعوای مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت تا نصاب بیست میلیون تومان در صلاحیت شورای حل اختلاف است؟» بیان داشته است:

«با توجه به این که در بند «ج» ماده 9 قانون شورای حل اختلاف مصوب 1394 دعوای مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت در زمره دعاوی داخل در صلاحیت این شوراها دانسته نشده و از آن ذکری به میان نیامده است، لذا شورای حل اختلاف صلاحیتی برای رسیدگی به این دعوا ندارد و رسیدگی به این دعوا با هر میزان خواسته، وفق بند 7 ماده 4 قانون حمایت خانواده مصوب 1391، هم‌چنان در صلاحیت دادگاه خانواده است.»

مطلب مرتبط: اجرت المثل زوجه در عقد موقت

نکات مهم در خصوص دعوای مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت

1- زوجه جهت دریافت اجرت المثل ایام زوجیت باید ثابت نماید که قصد تبرع نداشته است یعنی قصد نداشته است که کارهای خانه را بصورت رایگان انجام دهد. مقنن در تبصره ماده 336 قانون مدنی، بدین موضوع پرداخته است. البته در خصوص اینکه بار اثبات دعوا بر عهده چه کسی است میان حقوقدانان اختلاف نظر وجود دارد. در این ارتباط اداره کل حقوقی قوه قضاییه در نظریه مشورتی شماره: 7/1401/561 شماره پرونده: 1401-9/1-561 ح تاریخ نظریه: 1401/06/12 بیان داشته است: «در خصوص مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت توسط زوجه، آیا مستند رسیدگی به این خواسته ماده 265 قانون مدنی است و باید در این خصوص نیز اصل را بر عدم تبرع دانست و بدون ارائه دلیل و صرفاً با مطالبه زوجه حکم به نفع وی صادر شود یا مطابق ماده 336 این قانون ارائه ادله اثباتی به شرح مذکور در این ماده بر عهده زوجه است و دادگاه با بررسی ادله ابرازی اتخاذ تصمیم می کند؟»

«اولاً، حکم مقرر در ماده 265 قانون مدنی ناظر بر دعوای استرداد مال است و به مطالبه اجرت المثل که ذیل مبحث چهارم از فصل دوم باب دوم قانون مدنی با عنوان «در استیفا» قرار می گیرد، ارتباطی ندارد و لذا در فرض سوال اجرت المثل ایام زوجیت از سوی زوجه، ‌به سبب استیفای از عمل غیر و بر اساس تبصره الحاقی به ماده 336 قانون مدنی قابل مطالبه است. ثانیاً، از آنجایی که زوجه با هدف تداوم زندگی مشترک و استحکام بخشیدن به آن، امور منزل را انجام می‌دهد، سکوت وی در خصوص اجرت المثل در زمان انجام این کار را نمی توان حمل بر قصد تبرع وی تلقی کرد. ثالثاً، قانونگذار در تبصره ماده 336 قانون مدنی (الحاقی 23/10/1385) در مقام تغییر مدعی و منکر و تحمیل بار اثبات بر زوجه نبوده است. عبارت «با عدم قصد تبرع انجام داده باشد و برای دادگاه نیز ثابت شود» مندرج در تبصره یاد شده مفید این معنا نیست که بار اثبات بر عهده زوجه است؛ و از آنجایی که قانونگذار عبارت «اثبات کند» را به کار نبرده است و وفق عمومات نافی را نفی کافی است، اثبات هر ادعایی از جمله ادعای تبرعی بودن اقدامات فرض سوال تابع عمومات و بر عهده مدعی (زوج) است.»

2- طرح دعوای مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت، قبل از وقوع طلاق نیز امکان پذیر است و منوط به وقوع طلاق نیست هر چند که در رویه، علی القاعده در زمان جدایی، این دعوا مطرح می گردد. در جلسه رسیدگی به این دعوا، اولین پرسشی که از زوجه بعمل می آید، آن است که آیا در قبال انجام امور، قصد گرفتن دستمزد داشته است یا خیر. بدیهی است که اگر زوجه اعلام نماید که قصد گرفتن دستمزد نداشته است، دعوای وی رد خواهد شد و حکم بی حقی او صادر می شود. بنابراین اگر زوجه کارهایی را که شرعاً بر عهده اش نبوده باشد به درخواست زوج و یا نداشتن قصد تبرع (رایگان نبودن) انجام دهد و برای دادگاه این مساله ثابت شود، دادگاه اجرت المثل کارهای انجام شده را مطابق با نظر کارشناس رسمی دادگستری محاسبه و حکم به پرداخت آن می دهد.

3- زمانی که به هر علتی قانوناً امکان تعیین اجرت المثل ایام زوجیت برای زوجه، مقدور نباشد، دادگاه می تواند جهت تعیین نحله برای ز‌وجه اقدام نماید حتی اگر ز‌وجه درخواست اجرت المثل نموده باشد. بنابراین، نحله، بدل از اجرت المثل می باشد. لازم به توضیح است که نحله و اجرت المثل هیچ گاه با هم جمع نمی گردند یعنی اینکه به زن یا اجرت المثل تعلق می گیرد یا نحله. به این موضوع در رای وحدت رویه شماره 779 مورخه ۱۵-۰۵-۱۳۹۸ نیز اشاره شده است. وفق رای وحدت رویه مورد اشاره، امکان جمع شرط تنصیف دارایی و‌ مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت وجود دارد و این دو مورد، با یکدیگر در تعارض نمی باشند.

مطلب مرتبط: نحله چیست و در چه صورتی به زن تعلق می گیرد؟

4- مطابق با تبصره ذیل ماده 336 قانون مدنی، هیچ گونه منعی جهت مطالبه اجرت المثل بعد از فوت شوهر وجود ندارد و مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت مقید به زمان حیات شوهر نمی باشد.

مطلب مرتبط: آیا امکان مطالبه اجرت المثل بعد از فوت شوهر وجود دارد؟

5- مستنبط از ماده 29 قانون حمایت خانواده، در صورتی که دعوای طلاق مطرح شده باشد، دادگاه در ضمن صدور حکم طلاق، در خصوص اجرت المثل ایام زوجیت نیز اظهارنظر می نماید.

6- جهت استحقاق زوجه در خصوص اجرت المثل ایام زوجیت، لازم است که انجام این امور بنا به درخواست ز‌وج باشد، زوجه قصد انجام رایگان این امور را نداشته باشد و برای این امور عرفاً اجرت در نظر گرفته شده باشد بنابراین نیازی به وجود شرایطی مانند آنکه زن دادخواست طلاق نداده باشد و ... نمی باشد چراکه تبصره ماده 336 قانون مدنی که در تاریخ ۰۹-۰۵-۱۳۸۱ به این ماده الحاق شده است، آخرین اراده مقنن است و اگر اینگونه نبود، وجود این تبصره، کار بیهوده ای تلقی می گردید.