ایراد عدم ذینفعی خواهان چیست؟ نحوه طرح آن چگونه است؟

مفهوم حقوقی ایراد عدم ذینفعی خواهان

ذینفعی خواهان در طرح دعوا از جمله شرایط اساسی پذیرش دعوا در نظام حقوقی ایران می‌باشد. علی‌الاصول طرح هر دعوایی بدون وجود نفع برای اقامه‌کننده، فاقد وجاهت قانونی بوده و دادگاه مکلف است از ورود به ماهیت آن خودداری نماید. ایراد عدم ذینفعی خواهان یکی از ایرادات مقدماتی است که خوانده می‌تواند برای جلوگیری از رسیدگی به دعوایی که اقامه‌کننده‌ آن (خواهان) فاقد نفع واقعی و مشروع است، مطرح نماید. ایراد عدم ذینفعی خواهان در زمره ایرادات مندرج در ماده 84 قانون آیین دادرسی مدنی می‌باشد که مقنن در بند 10 همان ماده بدان پرداخته است. مطابق با قوانین و مقررات موجود، بالاخص قانون آیین دادرسی مدنی، یکی از شرایط اساسی جهت تقدیم دادخواست آن است که خواهان دعوا مستند به ماده 2 قانون آیین دادرسی مدنی، در موضوع دعوا ذینفع باشد. به بیانی دیگر خواهان دعوا می‌بایست مدعی این امر باشد که حق وی مورد تضییع یا انکار قرار گرفته است فلذا جهت احقاق حقوق خویش به محکمه مراجعه نموده است. در فرضی که خواهان در دعوای طرح شده، ذینفع نباشد و خوانده دعوا مستند به ماده 87 قانون آیین دادرسی مدنی تا پایان نخستین جلسه دادرسی این ایراد را مطرح نماید (ایراد عدم ذینفعی خواهان) و یا آنکه دادگاه رسیدگی‌کننده به دعوا، خود متوجه این موضوع شود، مطابق با ماده 89 قانون آیین دادرسی مدنی قرار رد دعوای خواهان صادر می‌گردد. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص ایراد عدم ذینفعی خواهان و‌ نحوه طرح آن پرداخته شود.

مطلب مرتبط: طرح ایرادات و موانع رسیدگی به دعوا از سوی خوانده

نحوه طرح ایراد عدم ذینفعی خواهان

همانگونه که در ابتدای مقاله عرض گردید، بند 10 ماده 84 قانون آیین دادرسی مدنی ناظر به ذینفعی خواهان دعوا است. دادگاه در بررسی ذینفعی یا بی‌نفعی خواهان می‌بایست این پرسش را جستجو نماید که چنانچه حقی علیه خوانده احراز و حکم علیه وی صادر شود، آیا قانوناً نفعی مستقیم، حال و مشروع نصیب خواهان می‌گردد یا خیر؟ ضمناً ذی‌نفعی خواهان علاوه بر زمان تقدیم دادخواست، در طول زمان دادرسی نیز می‌بایست بقا داشته باشد. به بیانی دیگر از آنجایی که حق دادخواهی از اصول بنیادین نظام‌های حقوقی است، اعمال این حق متوقف به وجود شرایطی است که مقنن جهت جلوگیری از طرح دعاوی بی‌مبنا و غیرموجه پیش‌بینی نموده است؛ یکی از این شرایط، شرط ذینفع بودن خواهان است. بدین معنا که طرح دعوا می‌بایست به منظور حفظ یا استیفای حقی صورت گیرد که به طور مستقیم به اقامه‌کننده‌ آن مربوط است لذا چنانچه شخصی بدون داشتن نفع مشروع اقدام به طرح دعوا نماید، دادرسی جنبه‌ واقعی و موجه خود را از دست خواهد داد.

ذکر این نکته حائز اهمیت است که منظور از نفع، نفع مادی یا معنوی است که مورد حمایت قانونگذار نیز می‌باشد. مضاف بر آنکه نفع می‌بایست بوجود آمده و باقی باشد، معلق و مشروط نباشد و بصورت مستقیم برای خواهان دعوا برقرار شده باشد. بطور مثال اگر شخص «الف» دادخواستی را مبنی بر مطالبه خسارت وارده بر ملک به طرفیت شخص «ب» مطرح نموده باشد و در شرح دادخواست خود عنوان نموده باشد که ملک متعلق به برادر او است در این‌صورت، به جهت ذینفع نبودن خواهان در دعوا، ایراد عدم ذینفعی خواهان مطرح و دادگاه مستند به ماده 89 قانون آیین دادرسی مدنی ناظر به بند 10 ماده 84 همان قانون، مبادرت به صدور رد دعوا می‌نماید. نکته مهم و قابل توجه آن است که گاهی اوقات ممکن است که خواهان دعوا هیچ نفعی در دعوای مطروحه نداشته اما در مقام نماینده خواهان که در دعوا ذینفع است، طرح دعوا نموده باشد.

شایان ذکر است زمانی که ایراد عدم ذینفعی خواهان توسط خوانده ظرف مهلت مقرر قانونی مطرح می‌گردد، دادگاه در مواجهه با این ایراد، مکلف است که پیش از ورود در ماهیت دعوا (به صراحت ماده 88 قانون آیین دادرسی مدنی) به نحو مقدماتی بررسی نماید که آیا خواهان واقعاً نفعی در دعوا دارد یا خیر. در صورت احراز عدم ذینفعی، دادگاه بدون رسیدگی به ماهیت موضوع، قرار رد دعوا صادر می‌نماید بنابراین وجود نفع برای خواهان یکی از شرایط و ارکان اساسی طرح دعوا در محکمه است که در صورت فقدان این شرط، ایراد عدم ذینفعی خواهان مطرح خواهد شد.

مطلب مرتبط: ایراد عدم احراز سمت چیست؟ شرایط تحقق آن کدام است؟

نکات مهم در خصوص ایراد عدم ذینفعی خواهان

1) در فرضی که چند نفر به نحو مشاع مالک یک ملک باشند و فردی به نحو غاصبانه با انجام اقداماتی غیرقانونی، خساراتی را به آن‌ ملک وارد نموده باشد، چنان‌چه احد از مالکین اقدام به طرح دعوای مطالبه خسارت نموده باشد، از آنجایی که خواهان دعوا بعنوان احد از مالکین، در موضوع دعوا، ذینفع می‌باشد، ایراد عدم ذینفعی خواهان، وارد نبوده و وی می‌تواند نسبت به سهم مشاعی خود، مطالبه خسارت نماید. بدیهی است که مشاعی بودن ملک، دلیل بر استحقاق و ذینفعی او در مطالبه تمامی خسارت‌های وارده نخواهد بود.

2) ایراد عدم ذینفعی خواهان می‌بایست از ایراد عدم اهلیت خواهان و ایراد عدم احراز سمت متمایز گردد. اهلیت مربوط به صلاحیت عمومی شخص برای اقامه‌ دعوا است اما ذینفعی خواهان ناظر به رابطه‌ میان او و موضوع دعوا است. هم‌چنین، ایراد عدم احراز سمت زمانی مطرح می‌شود که نماینده‌ قانونی یا قراردادی بدون اختیار، به نام دیگری اقامه‌ی دعوا کرده باشد در حالی‌که ایراد عدم ذینفعی خواهان ناظر به نبود منفعت شخصی خواهان دعوا است.

3) ایراد عدم ذی‌نفعی خواهان در زمره ایرادات شکلی و مقدماتی به دعوا است که به موجب آن مانع دائمی در جریان رسیدگی به دعوا ایجاد می‌گردد. شایان ذکر است این ایراد مانع از ورود دادگاه به ماهیت دعوا می‌شود چراکه شرط ابتدایی اقامه‌ی دعوا (وجود نفع)، فراهم نمی‌باشد.