نحوه درخواست اخراج ثلث از ترکه

نحوه درخواست اخراج ثلث از ترکه

مطابق با قوانین و مقررات موجود، هر شخصی این حق را دارد که تا زمانی که در قید حیات است، تا یک سوم اموالش را به سود دیگران وصیت نماید. در این صورت پس از فوت موصی (وصیت کننده)، اگر موصی له (کسی که وصیت به نفع او شده است) و وراث، با یکدیگر در خصوص موصی به (مورد وصیت)، توافق و اتفاق نظر داشته باشند که مشکلی پیش نخواهد آمد اما اگر میان آنها، توافقی حاصل نگردد، موصی له می بایست به دادگاه صالح مراجعه نموده و دعوایی را تحت عنوان درخواست اخراج ثلث از ترکه مطرح نماید. در مقاله حاضر سعی می گردد به تفصیل در خصوص درخواست اخراج ثلث از ترکه پرداخته شود.

مطلب مرتبط: نحوه درخواست تحریر ترکه

درخواست اخراج ثلث از ترکه

در صورت طرح دعوا مبنی بر درخواست اخراج ثلث از ترکه، دادگاه در وهله اول می بایست احراز نماید که موصی فوت نموده است یا خیر که این مورد با ارائه گواهی فوت انجام می گیرد. در مرحله بعد، خواهان دعوای درخواست اخراج ثلث از ترکه، مکلف است که گواهی انحصار وراثت متوفی و هم چنین تصویر مصدق وصیت نامه وی را نیز ضمیمه دادخواست خود نماید. سپس دادگاه مکلف است که ابتدا بدهی و دیون متوفی، واجبات دینی، هزینه کفن و دفن و مخارج اجرای حج را از اموال بجای مانده از او کسر نماید. حقوق و دیونی که به ترکه میت تعلق می گیرد و باید قبل از تقسیم آن ادا شود از قرار ذیل است:

1- قیمت کفن میت و حقوقی که متعلق است به اعیان ترکه مثل عینی که متعلق رهن است.

2- دیون و واجبات مالی متوفی.

3- وصایای میت تا ثلث ترکه بدون اجازه ورثه و زیاده بر ثلث با اجازه آن‌ها. (مستند به ماده ۸۶۹ قانون مدنی)

پس از انجام امور فوق، دادگاه با ارجاع موضوع به کارشناس رسمی دادگستری، دارایی خالص متوفی را مشخص نماید چراکه ثلث از دارایی خالص متوفی کسر می گردد. در اینصورت اگر ارزش موصی به تا ثلث دارایی خالص موصی باشد به موصی له داده می شود اما اگر وفق ماده ۸۴۳ قانون مدنی، بیشتر از ثلث دارایی باشد، نیازمند تنفیذ وراث خواهد بود. درخواست اخراج ثلث‌ از ترکه می بایست در قالب دادخواست، تقدیم دادگاهی شود که آخرین اقامتگاه متوفی در آن حوزه بوده است. هزینه دادرسی این دعوا مطابق‌ با هزینه دادرسی دعاوی غیرمالی پرداخت می گردد. فردی که خواهان درخواست اخراج ثلث‌ از ترکه است می بایست نکات ذیل را مدنظر قرار دهد:

1- اگر موصی به یک مال معین (عین معین) مانند خانه، باغ و ... باشد، مستند به ماده ۸۴۴ قانون مدنی، می بایست با ارجاع موضوع به کارشناسی، قیمت موصی به در زمان فوت موصی مشخص شده تا چنانچه وصیت مازاد بر ثلث باشد منوط به تنفیذ وراث گردد. بدیهی است اگر وراث، زیاده بر ترکه را تنفیذ ننمایند، موصی له تا ثلث‌ در مال مورد وصیت با وراث شریک خواهد بود. اما اگر موصی به مالی کلی باشد (مانند ۱۰۰۰ کیلو گندم) در اینصورت وفق ماده ۸۴۷ قانون مدنی، تعیین مصداق آن بر عهده وراث می باشد مگر آنکه در وصیت نامه، ترتیب دیگری مشخص شده باشد. در این حالت نیز اگر ارزش مورد وصیت تا ثلث اموال باشد متعلق به موصی له خواهد بود اما اگر مازاد بر ثلث اموال باشد، منوط به تنفیذ وراث خواهد بود. حال اگر موصی به منافع مالی باشد، باید در وهله اول بررسی گردد که منفعت مورد وصیت منفعت موقت (بطور مثال فردی وصیت می نماید که منفعت منزل مسکونی او تا ۵ سال برای موصی له باشد) است یا منفعت دائم (موصی وصیت می نماید که منفعت منزل او بصورت دائمی برای موصی له باشد).

اگر موصی به منفعت موقت مال یا اموال موصی باشد، ابتدا می بایست قیمت آن مال بدون توجه به اینکه منافع آن به دیگری منتقل گردیده است، ارزیابی شود در مرتبه بعدی می بایست قیمت آن مال با در نظر گرفتن آنکه منافع آن برای مدتی مثلا ۵ سال، به دیگری انتقال یافته، تعیین شود و بعد تفاوت دو‌ مبلغ مشخص شده بعنوان ارزش موصی به در نظر گرفته شود که می بایست از ثلث محاسبه شود (وفق بند نخست ماده ۸۴۶ قانون مدنی). نکته مهم آن است که اگر موصی تاریخ شروع واگذاری منفعت را مشخص نموده باشد، از همان زمان به ملکیت موصی له در می آید اما اگر تاریخ را مشخص ننموده باشد، تاریخ فوت را می بایست تاریخ انتقال دانست مگر آنکه اوضاع و احوال دیگری برای زمان شروع وصیت استنباط گردیده و‌ موجود باشد. وفق بند آخر ماده ۸۴۶ قانون مدنی، اگر موصی به منافع دائمی مال متعلق به موصی باشد، در این حالت برای تعیین میزان ثلث، عین همراه با منفعت قیمت گذاری می شود و هر قیمتی که برای عین و منفعت بدست آمد، حساب می شود. مساله مهم دیگر آنکه اگر موصی به قسمت مشاع از ترکه باشد، مثل ربع یا ثلث، موصیٰ له یا ورثه در همان مقدار از ترکه مشاعاً شریک خواهد بود. (وفق ماده ۸۴۸ قانون مدنی)

مطلب مرتبط: نمونه وصیت نامه شرعی و قانونی

2- در فرضی که موصی اقدام به وصیتی نموده باشد که مازاد بر ثلث‌ ترکه است اگر وی تنها یک وصیت نامه در خصوص یک موصی به واحد داشته باشد که کسر یک سوم‌ ترکه از ماترک، با مشکلی مواجه نخواهد بود اما اگر وی چند وصیت نامه در خصوص چند موصی به داشته باشد، در اینصورت مستنبط از ماده ۸۴۹ قانون مدنی، اگر وصیت ها دارای تقدم و تاخر باشند، (بطور مثال موصی خانه خود را در سال ۱۳۹۵ برای شخص الف وصیت نماید و در سال ۱۳۹۷ مغازه خود را برای شخص ب وصیت کند) چنانچه وصیت نامه واحد باشد اما برای اجرای آن، ترتیب مشخصی تعیین شده باشد، تا میزان ثلث به ترتیب از ترکه خارج می شود و اگر مازاد بر ثلث را ورثه اجازه ندهند، از ثلث خارج می گردد اما اگر وصیت نامه ها متعدد و مازاد بر ثلث ترکه باشند و در زمان یکسان و بدون تقدم و تاخر تنظیم شده باشند، وفق قسمت اخیر ماده فوق الاشاره، اگر ورثه مازاد بر ثلث‌ را تنفیذ ننمایند، تمامی وصیت نامه ها تا یک سوم نافذ و مازاد بر آن باطل خواهند بود و از همه کسر خواهد شد.