ترک انفاق چیست؟ ضمانت اجرای نفقه زن

ترک انفاق به چه معناست؟

یکی از حقوقی که بعد از ازدواج در زمره حق و حقوق مالی زوجه (زن) می باشد و مرد مکلف است که در صورت تمکین زن آن را به وی پرداخت نماید، نفقه می باشد. فلسفه پرداخت نفقه از سوی زوج به زوجه این است که در اکثر خانواده های ایرانی زنان مال و درآمد کافی برای تامین مخارج خود را ندارند، چه آنکه اداره منزل و امور داخلی خانواده وظیفه بزرگ است که بر دوش آنها نهاده شده است. در این مقاله به تعریف نفقه و ضمانت اجرای ترک انفاق می پردازیم.

مطلب مرتبط: عواقب قانونی ترک منزل توسط همسر

نفقه چیست؟

نفقه از نظر لغوی یعنی خرج کردن یا تامین هزینه های زندگی زن و فرزند و در قانون مدنی نفقه در ماده ١١٠٧ اصلاحی سال ١٣٨١ اینگونه تعریف شده است:

"نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض."

از زمان وقوع عقد نکاح دائم، زن و مرد حقوق و تکالیفی در مقابل یکدیگر پیدا می کنند که یکی از این تکالیف که بر عهده مرد نهاده شده عبارت است پرداخت نفقه زن. در قانون مدنی تکلیف مرد در پرداخت نفقه از زمان وقوع عقد نکاح دائم شروع می شود و اینکه مراسم عروسی و تشریفات آن برگزار بشود و یا نشود، تاثیری در این تکلیف ندارد. در عمل و آنچه که در عرف شاهد آن هستیم اینگونه است که در دوران عقد و قبل از شروع زندگی مشترک، دختر در خانه پدرش است و بیشتر مایحتاج او توسط پدرش تامین می شود. اگر میان دوران عقد تا برگزاری تشریفات مراسم عروسی و آغاز زندگی مشترک فاصله طولانی باشد باز هم عقیده بر این است که مرد تکلیفی در پرداخت نفقه بجز خرید هدایای مناسبتی ندارد در حالی که قانوناً و شرعاً پرداخت نفقه از لحظه اجرای خطبه عقد بر عهده مرد قرار می گیرد.

مطلب مرتبط: نمونه رای مطالبه نفقه معوق زوجه

ترک انفاق چیست؟

عدم پرداخت نفقه زوجه از سوی زوج، علاوه بر ضمانت اجرای مدنی مندرج در مواد 1111، 1112 و 1129 قانون مدنی، دارای ضمانت اجرای کیفری نیز می باشد. در صورتی که مرد، بنا به هر علتی، از پرداخت نفقه همسر خود امتناع ورزد، زن می تواند با مراجعه به دادسرای محل، شکایتی را تحت عنوان "ترک انفاق" بر علیه شوهر خود مطرح نماید. زن می تواند جهت مطالبه نفقه زمان "گذشته" خود در دادگاه حقوقی، دادخواست مطالبه نفقه بدهد اما جهت مطالبه نفقه زمان "حال" خود می تواند اقدام به شکایت ترک انفاق در دادگاه کیفری نماید. در این ارتباط ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده ۱۳۹۱ مقرر داشته است: (اصلاحی ۱۳۹۹/۰۲/۲۳)

«هر کس با داشتن استطاعت مالی، نفقه زن خود را در صورت تمکین او ندهد یا از تادیه نفقه سایر اشخاص واجب النفقه امتناع کند به حبس تعزیری بیش از سه ماه تا یک سال محکوم می شود. تعقیب کیفری منوط به شکایت شاکی خصوصی است و در صورت گذشت وی از شکایت در هر زمان تعقیب جزائی یا اجرای مجازات موقوف می شود.

تبصره - امتناع از پرداخت نفقه زوجه ای که به موجب قانون مجاز به عدم تمکین است و نیز نفقه فرزندان ناشی از تلقیح مصنوعی یا کودکان تحت سرپرستی مشمول مقررات این ماده است.»

در دادسرا تحقیقات اولیه نسبت به شکایت وارد شده مطرح می گردد و در ابتدا اظهارات زوجه بعنوان شاکی پرونده اخذ می گردد و در مرحله بعد، زوج (مرد) به دادسرا احضار می گردد. در این مرحله می بایست ثابت نماید که نفقه همسر خود را پرداخت نموده است. زن می تواند در ضمن شکایت خود، شهودی را نیز به دادسرا جهت اثبات ادعای خود، معرفی نماید. شهود معرفی شده می بایست اطلاعات لازم و کافی را از زندگی شاکی و متهم پرونده، داشته باشند و شهادت بدهند که اطلاع دارند، مرد، نفقه همسر خود را نپرداخته است.

بنابر این چنانچه شوهر از پرداخت نفقه به زنی که به موجب قانون با استفاده از حق حبس، از تمکین خودداری می کند امتناع نماید محکوم به مجازات مقرر در ماده 53 خواهد شد. لذا در صورتی که برای دادگاه مسجل گردد که مرد، نفقه ی همسر خود را پرداخت نکرده است، به مجازات ترک انفاق محکوم می گردد. در ضمن با توجه به قابل گذشت بودن جرم ترک انفاق ، در صورت گذشت شاکی خصوصی (زوجه)، اجرای مجازات موقوف می گردد.

مطلب مرتبط: نمونه شکواییه ترک انفاق

پرداخت نفقه فرزندان بر عهده کیست؟

ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی بیان داشته است:

«نفقه اولاد بر عهده پدر است [و] پس از فوت پدر یا عدم قدرت او به انفاق به عهده اجداد پدری است، با رعایت الاقرب‌ فالاقرب. در صورت ‌نبودن پدر و اجداد پدری و یا عدم قدرت آن ها نفقه بر عهده مادر است. هرگاه مادر هم زنده و یا قادر به انفاق نباشد با رعایت الاقرب فالاقرب به عهده اجداد و جدات مادری و جدات پدری واجب النفقه است و اگر چند نفر از ‌اجداد و جدات مزبور از حیث درجه اقربیت مساوی باشند نفقه را باید به حصه متساوی تادیه کنند.»

شرایط قانونی تعلق نفقه به فرزندان در قانون مدنی، بدین شکل است که شخص پرداخت کننده نفقه، توانایی مالی، جهت پرداخت نفقه به فرزند را داشته باشد و از سوی دیگر فرزندی استحقاق دریافت نفقه را دارد که مال و اموال کافی، برای تامین معاش خود نداشته و نتواند با کار کردن، نفقه و خرجی خود را به دست آورد. (ماده 1197 قانون مدنی)

بر این اساس می توان گفت که مطابق با قانون، شرایط دریافت نفقه به فرزند پسر بالای 18 سال، به این صورت است که اولاً پدر یا هر شخص دیگری که وظیفه پرداخت نفقه فرزند را به عهده دارد، توانایی مالی جهت پرداخت نفقه را داشته و ثانیاً پسر بالای 18 سال نتواند با کار کردن معاش خود را تامین کند. در ارتباط با فرزندان دختر رویه این است که چنانچه دختر مشغول به شغلی نباشد و هیچ منبع درآمدی نداشته باشد، پرداخت نفقه وی تا زمان ازدواج بر عهده پدر است. مطالبه نفقه گذشته فرزند مطابق قانون امکانپذیر نمی باشد و تنها پرداخت نفقه ناظر به آینده است. مطابق با ماده 1206 قانون مدنی زوجه در هر حال می تواند برای نفقه گذشته خود اقامه دعوی (منظور دعوای حقوقی است) نماید ولی اقارب (مانند اولاد) فقط نسبت به آتیه می توانند مطالبه نفقه نمایند.

مطلب مرتبط: نمونه اظهارنامه پرداخت نفقه

مستندات قانونی مرتبط با ترک انفاق

صورت جلسه نشست قضائی استان چهارمحال و بختیاری/ شهر شهرکرد مورخ ۱۳۹۷/۰۱/۲۲

چنانچه در پرونده طلاق رجعی زوجین بر سپردن حضانت فرزند بالای 7 سال به مادر و عدم پرداخت نفقه وی توسط پدر توافق نموده باشند، طرح دعوی نفقه از سوی مادر به لحاظ عدم استطاعت مالی قابلیت پذیرش دارد؟

نظر هیئت عالی

در صورتی که به موجب توافق بین زوجین در پرداخت نفقه فرزند از پدر سلب مسئولیت شود یا مادر متعهد به پرداخت نفقه باشد، مطابق ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی چون پرداخت نفقه فرزند تکلیف قانونی پدر می باشد؛ با احراز عدم استطاعت مالی مادر در پرداخت نفقه فرزند تحت حضانت خود، دعوی مطالبه نفقه فرزند از پدر قابل استماع است.

مطلب مرتبط: تمکین چیست؟ عدم تمکین به چه معناست؟

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه

شماره نظریه: 7/98/979 شماره پرونده: 98-182-979 ک تاریخ نظریه: 1398/07/14

آیا شاکی می تواند راجع به نفقه ایام گذشته بر اساس ماده 53 قانون حمایت خانواده شکایت کیفری مطرح نماید؟

موضوع جرم ترک انفاق در ماده 53 قانون حمایت خانواده مصوب 1391، «نفقه حال» زوجه است و مطالبه نفقه ایام گذشته که صرفاً واجد ضمانت اجرای حقوقی است، مستلزم تقدیم دادخواست می باشد.