مرور زمان چگونه باعث سقوط تعقیب دعوای کیفری می‌شود؟

مرور زمان تعقیب دعوای کیفری
05 بهمن 1403 0 183
مرور زمان

مفهوم مرور زمان

مرور زمان یکی از جهات عینی سقوط تعقیب دعوای کیفری می‌باشد. منظور از جهات عینی، جهاتی اند که در خصوص عمل مجرمانه یا سابقه رسیدگی به آن می‌باشند و ارتباطی با شخصیت مرتکب جرم یا مجنی‌علیه ندارند. مرور زمان به انقضای مدتی از تاریخ وقوع جرم یا تاریخ قطعیت حکم گفته می‌شود که بعد از آن، دیگر امکان تعقیب متهم و یا اجرای حکم وجود ندارد. در قانون مجازات اسلامی، مقنن چهار نوع مرور زمان را پیش‌بینی نموده است: مرور زمان تعقیب، مرور زمان مجازات و ... . قوانین و مقررات مربوط به مرور زمان در زمره قوانین آمره اند که هر یک از دادگاه‌ها و یا قضات، مکلف به رعایت آن قوانین می‌باشند. نکته دیگر آنکه در قانون ما، مرور زمان فقط در جرائم تعزیری پیش‌بینی شده است. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص مرور زمان بعنوان یکی از جهات سقوط دعوای کیفری پرداخته شود.

بیشتر بخوانید: نحوه صدور قرار تعلیق اجرای مجازات

انواع مرور زمان

همانگونه که در ابتدای مقاله عرض گردید، مقنن چهار نوع مرور زمان را پیش‌بینی نموده است که عبارتند از: مرور زمان تعقیب، مرور زمان شکایت، مرور زمان اجرای مجازات و مرور زمان صدور حکم.

الف) مرور زمان شکایت

مرور زمان شکایت به مدت زمانی گفته می‌شود که پس از انقضای آن مدت از تاریخ اطلاع بزه‌دیده از یک جرم قابل گذشت و عدم طرح دعوا بطرفیت متهم، دیگر امکان تعقیب متهم وجود نداشته فلذا بصورت ضمنی بزه‌دیده از طرح شکایت انصراف داده است. نکته مهم و قابل توجه آن است که این قسم مرور زمان در جرائم قابل گذشت وجود دارد که تعقیب آنها منوط به شکایت شاکی خصوصی می‌باشد. این مدت، وفق ماده 106 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم یا رفع مانع می‌باشد. در صورت فوت بزه‌دیده، این حق به وراث وی منتقل خواهد شد که در قسمت اخیر ماده فوق‌الاشاره، مقرر شده است که اگر بزه‌دیده پیش از انقضای مهلت یک ساله از تاریخ اطلاع وقوع جرم فوت کند، هر یک از وراث او در مهلت شش ماهه از تاریخ وفات، حق شکایت را خواهند داشت. مبدأ محاسبه مرور زمان شکایت، تاریخ اطلاع بزه‌دیده از وقوع جرم می‌باشد.

ب) مرور زمان تعقیب

مرور زمان تعقیب به مدت زمانی گفته می‌شود که از تاریخ وقوع جرم گذشته باشد و ظرف آن مدت، تعقیب متهم شروع نشده باشد که در این حالت دیگر امکان تعقیب متهم وجود ندارد و موجب صدور قرار موقوفی تعقیب می‌شود. مقنن در ماده 105 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 به این نوع از مرور زمان پرداخته است که بر حسب درجه جرم متفاوت می‌باشد. بعنوان مثال مرور زمان جرائم تعزیری درجه 1 تا 3، انقضای مدت زمان 15 سال می‌باشد و یا مرور زمان جرائم تعزیری درجه چهار، انقضای مدت زمان 10 سال می‌باشد و ... .

نکته قابل توجه آن است که در جرائم قابل گذشت چنانچه پیش از اطلاع بزه‌دیده از وقوع جرم یا پیش از مرور زمان شکایت، مدت‌های مندرج در ماده فوق‌الاشاره، منقضی شده باشند و جرم مشمول مرور زمان شده باشد، دیگر امکان طرح شکایت برای بزه‌دیده وجود نخواهد داشت. مبدأ محاسبه مرور زمان تعقیب، تاریخ وقوع جرم می‌باشد و چنانچه جرم، جرم مرکب (جرم مرکب جرمی است که عنصر مادی تشکیل دهنده آن از چند عمل ترکیب یافته که هر کدام به تنهایی جرم نبوده اما مجموع آن عنصر مادی جرم را تشکیل می‌دهند مانند کلاهبرداری) باشد، تاریخ تحقق آخرین جزء جرم، که باعث کامل شدن آن می‌شود، مبدأ محاسبه مرور زمان خواهد بود. همچنین قطع مرور زمان تعقیب مطلق است و شامل همه شرکاء و معاونین می‌شود.

ج) مرور زمان اجرای مجازات

نوع دیگری از مرور زمان، مرور زمان اجرای مجازات می‌باشد که عبارت است از انقضای مدتی از قطعی شدن حکم محکومیت متهم، که بعد از آن دیگر امکان اجرای مجازات نسبت به مرتکب جرم وجود نخواهد داشت. مقنن در ماده 107 قانون مجازات اسلامی به تفصیل در خصوص این نوع از مرور زمان صحبت نموده است. بطور مثال مرور زمان اجرای مجازات در جرائم تعزیری درجه یک تا سه، انقضای مدت بیست سال می‌باشد. مبدأ محاسبه مرور زمان اجرای مجازات، تاریخ قطعیت حکم می‌باشد. همچنین لازم به ذکر است که مرور زمان اجرای مجازات مختص جرائم تعزیری بوده و در حدود، قصاص، دیات و جرائم موضوع ماده 109 قانون مجازات اسلامی قابل اعمال نمی‌باشد.

د) مرور زمان صدور حکم

مرور زمان صدور حکم بمعنای گذشتن مدتی از تاریخ وقوع انجام آخرین اقدام تعقیبی و تحقیقی در پرونده بوده که چنانچه در این مدت، پرونده منتج به صدور حکم قطعی نشود، مورد مشمول مرور زمان شده و دیگر امکان رسیدگی به دعوا وجود نخواهد داشت و موجب صدور قرار موقوفی تعقیب می‌شود. مقنن در ماده 105 قانون مجازات اسلامی، مرور زمان تعقیب را برای مرور زمان صدور حکم نیز در نظر گرفته است. وفق ماده فوق‌الاشاره، مبدا محاسبه مرور زمان صدور حکم، تاریخ آخرین اقدام تعقیبی یا تحقیقی می‌باشد. منظور از اقدامات تعقیبی یا تحقیقی، اقداماتی اند که مقامات قضایی اعم از بازپرس، قاضی و ... در اجرای وظایف قانونی خود مانند بازجویی، جلب و ... انجام می‌دهند فلذا اقدامات کارمندان مانند مدیر دفتر و ... ملاک محاسبه نمی‌باشد.

بیشتر بخوانید: تفاوت‌های میان قرارهای منع و موقوفی تعقیب کدام اند؟

قطع مرور زمان

گاهی اوقات ممکن است عواملی رخ دهد که مانع تحقق مرور زمان شده و هم‌چنان امکان تعقیب مرتکب و یا اجرای حکم وجود داشته باشد که به این دسته از عوامل، عوامل قطع مرور زمان گفته می‌شود. در مرور زمان تعقیب، عامل قطع مرور زمان، تعقیب متهم خواهد بود منظور از تعقیب، شروع به تعقیب (اقدام دادسرا در به جریان انداختن پرونده) می‌باشد. این اقدامات اعم از گزارش ضابطان دادگستری، ارجاع شکایت شاکی‌ و ... می‌باشد. در مرور زمان شکایت، آن عاملی که باعث قطع مرور زمان می‌شود، اقدام به طرح شکایت توسط بزه‌دیده یا همان شاکی خصوصی می‌باشد. فلذا اگر شاکی ظرف یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم یا رفع مانع، طرح دعوا نماید، این مرور زمان ساقط می‌گردد.

در مرور زمان صدور حکم، عامل قطع مرور زمان، زمان قطعیت یافتن حکم صادره خواهد بود. این نوع از مرور زمان با هدف تسریع در رسیدگی پیش‌بینی شده است. همچنین عامل قطع مرور زمان اجرای مجازات، زمان شروع به اجرای مجازات خواهد بود در نتیجه اگر حکم محکومیت کیفری قطعی و لازم‌الاجرا شده باشد، می‌بایست مجازات مندرج در آن اجرا شود و اگر این کار اجرا نشود تا آنکه مدت‌های مندرج برای مرور زمان به اتمام برسد، دیگر آن مجازات قابلیت اجرا نخواهد داشت.


امیدواریم مطالب برای شما مفید بوده باشد. لطفا مطالب را با دوستان خود به اشتراک بگذارید و با امتیاز دادن به مطالب، ما را در جهت بهبود و تولید هر چه بیشتر مطالب یاری فرمایید. همچنین می توانید نظرات یا سوالات خود را در بخش دیدگاه ها مطرح نمایید در اسرع وقت به سوالات شما پاسخ داده خواهد شد.

افزودن دیدگاه

امتیاز شما :

دیدگاه کاربران

دیدگاهی ثبت نشده است.