نحوه طرح دعوای الزام به رفع تصرف عدوانی

الزام به رفع تصرف عدوانی

تصرف عدوانی به معنای این است که شخصی بدون داشتن حق مالکیت یا تصرف، بصورت غیرمجاز و غیرقانونی اقدام به تصرف ملک فرد دیگری بنماید (مستنبط از ماده 158 قانون آیین دادرسی مدنی). دعوای تصرف عدوانی هم از منظر حقوقی قابل پیگیری است هم از منظر کیفری و مدعی حق، این اختیار را دارد که از یکی از این دو طریق، اقدام نماید. در دعوای تصرف عد‌وانی حقوقی، خواهان دعوا ممکن است مالک ملک باشد یا نباشد. این امر بدین معنا است که خواهان، مدعی مالکیت بر ملک‌ نیست اما مدعی این است که سابقاً تصرفاتی در ملک داشته است و خوانده بصورت غیرقانونی و بدون مجوز، ملک را تصرف نموده است. اما در دعوای تصرف عدوانی کیفری مالکیت شاکی رکن اصلی و اساسی طرح دعوا می باشد. در ‌مقاله حاضر سعی می گردد به تفصیل در خصوص نحوه طرح دعوای الزام به رفع تصرف عدوانی پرداخته شود.

مطلب مرتبط: الزام به رفع مزاحمت به چه صورت امکانپذیر است؟

شرایط طرح دعوای الزام به رفع تصرف عدوانی

جهت طرح دعوای الزام به رفع تصرف عدوانی لازم است که اولاً مال موضوع دعوا غیرمنقول باشد. ثانیاً خواهان دعوا سابقاً ملک را در تصرف داشته باشد. ثالثاً خوانده بدون مجوز قانونی ملک را تصرف نموده باشد. در دعوای الزام به رفع تصرف عدوانی حقوقی، خواهان دعوا، متصرف سابق است و خوانده دعوا، متصرف فعلی می باشد. دعوای الزام به رفع تصرف عدوانی یک دعوای غیرمالی می باشد که هزینه دادرسی آن مطابق با این مورد پرداخت می گردد. دادگاه صالح جهت رسیدگی به دعوای الزام به رفع تصرف عدوانی، دادگاه محل وقوع ملک می باشد. (وفق ماده 12 قانون آیین دادرسی مدنی)

نکات مهم در طرح دعوای الزام به رفع تصرف عدوانی

1- اگر فردی ملکی را به نمایندگی از صاحب آن در تصرف داشته است مانند کارگر مالک و یا ... می تواند به قائم مقامی مالک اقدام به طرح دعوای رفع تصرف عدوانی بنماید. (مستنبط از ماده 170 قانون آیین دادرسی مدنی)

2- دعوای الزام به رفع تصرف عدوانی فقط در خصوص اموال غیرمنقول مطرح می گردد. مساله مهم دیگر در طرح چنین دعوایی، احراز تصرفات سابق خواهان دعواست حتی اگر وی مالکیتی بر ملک نداشته باشد. فی الواقع تنها، کسی می تواند اقدام به طرح دعوای الزام به رفع تصرف عدوانی بنماید که منشأ تصرف سابق او مشروع و قانونی بوده باشد. در قانون سابق آیین دادرسی مدنی، خواهان دعوا حداقل می بایست یک سال سابقه تصرف در ملک را می داشت تا می توانست دعوای الزام به رفع تصرف عدوانی را مطرح می نمود اما در قانون جدید آیین دادرسی مدنی، مقنن در خصوص مدت زمان تصرفات سابق خواهان دعوا صحبتی ننموده است بنابراین احراز این مدت، در رویه قضایی متفاوت بوده و در اختیار محاکم قرار داده شده است که علی الاصول به مدت یک سالی که مقنن در قانون سابق، اشاره نموده بود، توجه می شود. نکته مهم دیگر آنکه اگر متصرف سابق، پیش از طرح دعوا فوت نماید، وراث وی بعنوان قائم مقام او حق طرح دعوای الزام به رفع تصرف عدوانی را خواهند داشت.

3- دعوای الزام به رفع تصرف عدوانی این مزیت را دارد که به محض صدور رای دال بر مُحِق بودن خواهان، قابلیت اجرایی دارد و حتی تجدیدنظر خواهی خوانده، مانع اجرای حکم نمی شود (مستند به ماده 175 قانون آیین دادرسی مدنی). بنابراین به محض صدور رای بدوی مبنی بر رفع تصرف عدوانی، اجرائیه صادر و رای اجرا می گردد.

4- خوانده دعوای الزام به رفع تصرف عدوانی، فردی است که متصرف فعلی ملک است حتی مالک ملک. خواهان دعوا می تواند این مساله را با شهادت شهود، تقاضای انجام معاینه و تحقیقات محلی و یا ارجاع امر به کارشناس ثابت نماید. مورد دیگر آنکه خوانده دعوا می بایست از ابتدا بصورت غیرقانونی و‌ عدوانی ملک را تصرف نموده باشد بنابراین اگر تصرفات ابتدایی خوانده با رضایت مالک بوده باشد و بعد از مدتی، مالک از اذن خود رجوع نموده باشد، این مورد مصداق تصرف عدوانی نخواهد بود. ناگفته نماند که مقنن در ماده 171 قانون آیین دادرسی مدنی استثنائاتی را بیان نموده است که اگر رضایت اولیه خواهان بوده باشد اما در ادامه از بین رفته باشد، مورد از مصادیق تصرف عدوانی خواهد بود.

5- مالکیت هر یک از طرفین دعوای الزام به رفع تصرف عدوانی، وفق ماده 162 قانون آیین دادرسی مدنی، اماره ای بر سابقه تصرف آنان می باشد مگر آنکه خلاف آن ثابت شود. دکتر شمس در این خصوص بیان داشته اند که مالکانه و مشروع بودن تصرفات سابق خواهان دعوا لازم نیست که احراز گردد مضاف بر آنکه ادعای خلاف این امر از سوی خوانده نیز قابلیت رسیدگی نخواهد داشت. بنابراین نکته مهم برای خواهان دعوا جهت طرح دعوای الزام به رفع تصرف عدوانی، داشتن سابقه تصرف است.

6- در صورتی که خواهان دعوای الزام به رفع تصرف عدوانی، هر یک شرایط فوق الذکر جهت طرح دعوا را نداشته باشد، بطور معمول، دادگاه حکم بر بی حقی خواهان یا بطلان دعوا صادر می نماید اما بعضاً مشاهده می شود که برخی از دادگاهها، عدم احراز ارکان دعوا را یک ایراد شکلی دانسته و قرار عدم استماع دعوا صادر می نمایند.

7- تفاوت دعوای رفع تصرف عدوانی با دعوای خلع ید در این است که در دعوای تصرف عدوانی صرف سابقه تصرف خواهان کافی است حتی اگر مالک ملک نباشد اما در دعوای خلع ید خواهان حتما می بایست مالکِ ملک باشد.

وفق ماده 163 قانون آیین دادرسی مدنی، خواهان دعوا نمی تواند بصورت همزمان، دعاوی خلع ید و رفع تصرف عدوانی را مطرح نماید چراکه با طرح دعوای خلع ید، خواهان بدنبال اثبات مالکیت خویش است و با اقامه دعوای مالکیت، تصرف خوانده را بصورت ضمنی به رسمیت شناخته است. تفاوت دیگر دعوای الزام به رفع تصرف عدوانی با دعوای خلع ید در این است که حکم خلع ید پس از قطعیت قابلیت اجرا دارد اما دعوای تصرف عدوانی نیازی به قطعیت ندارد.

مطلب مرتبط: نحوه طرح دعوای خلع ید

8- مساله قابل توجه دیگر آن است که رسیدگی به دعاوی ثلاث (دعاوی الزام به رفع تصرف عدوانی، ممانعت از حق و مزاحمت) بدلیل حساسیت و فوریت موضوع، تابع تشریفات قانون آیین دادرسی مدنی نبوده و بصورت خارج از نوبت خواهد بود. (وفق ماده 177 قانون آیین دادرسی مدنی)

مطلب مرتبط: الزام به رفع ممانعت از حق به چه صورت امکانپذیر است؟

9- طرح دعوای الزام به رفع تصرف عدوانی در مال مشاع نیز مصداق دارد یعنی زمانی که یکی از شرکا بدون رضایت سایر شرکا، ملک را در تصرف داشته باشد و مانع تصرف دیگران شود، عمل وی در حکم تصرف عدوانی محسوب خواهد شد. (مستنبط از ماده 167 قانون آیین دادرسی مدنی)