درخواست اجرای رای داور چگونه است؟

درخواست اجرای رای داور

داوری به معنای توافق طرفین جهت رسیدگی به اختلاف و منازعه در یک مرجع خارج از دادگستری است. پس از رسیدگی داور به اختلافات فی‌مابین، وی اقدام به صدور رای در مهلت مقرر و نهایتاً ابلاغ آن می‌نماید. مستند به ماده 488 قانون آیین دادرسی مدنی، اگر محکوم‌علیه رای داوری (شخصی که رای داوری به ضرر وی صادر شده است.) ظرف بیست روز پس از ابلاغ رای داوری، رای را اجرا ننماید، بنا به درخواست ذی‌نفع (محکوم‌له رای داوری)، دادگاه ارجاع‌کننده دعوا به داوری یا دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد، در صورتی که رای داوری را قابل اجرا بداند، مکلف به اجرای رای داور می‌باشد. دادگاه ضمن تشکیل پرونده اجرایی و صدور اجرائیه، پرونده را جهت اجرای حکم به واحد اجرای احکام مدنی ارسال می‌نماید. جهت درخواست اجرای رای داور، می‌بایست اولاً رای داوری به محکوم‌علیه ابلاغ شده باشد (احراز ابلاغ رای به محکوم‌علیه ضرورت دارد.)، ثانیاً بیست روز از تاریخ ابلاغ رای داوری گذشته باشد، ثالثاً دادگاه، رای صادر گردیده را مخالف بندهای مندرج در ماده 489 قانون آیین دادرسی مدنی نداند (دادگاه باید احراز نماید که رای داور باطل نباشد و قابلیت اجرا داشته باشد.). در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد که تفصیل در خصوص نحوه درخواست اجرای رای داور پرداخته شود.

مطلب مرتبط: مهلت طرح دعوای ابطال رای داوری چند روز می‌باشد؟

نحوه درخواست اجرای رای داور

پس از آنکه رای داوری صادر و به طرفین ابلاغ می‌گردد، بحث اجرای آن و رعایت نکات قانونی لازم حائز اهمیت می‌باشد. جهت طرح دعوا مبنی بر درخواست اجرای رای داور می‌بایست نکات ذیل مدنظر قرار گیرد:

1- در خصوص مرجع صلاحیت‌دار جهت صدور اجرائیه می‌توان اینگونه بیان نمود که اگر داور با توافق طرفین و بدون تعیین دادگاه، داوری نموده باشد، مرجع صالح برای صدور اجرائیه، دادگاهی است که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد اما اگر تعیین داور از سوی دادگاه باشد، همان دادگاهی که موضوع را به داوری ارجاع داده است، صلاحیت صدور اجرائیه را نیز دارد. حال اگر در حین رسیدگی دادگاه، موضوع به داوری ارجاع داده شود، همان دادگاه ارجاع‌کننده دعوا به داوری، به اصل موضوع نیز رسیدگی می‌نماید. حال در فرضی که طرفین در مرحله تجدیدنظر خواهی توافق می‌نمایند که موضوع خود را به داوری ارجاع دهند، منطبق با ماده ۴۸۸ قانون آیین دادرسی مدنی، مرجع صدور اجرائیه نیز همان دادگاه تجدیدنظر خواهد بود ناگفته نماند که آقای دکتر شمس در جلد سوم کتاب آیین دادرسی مدنی (دوره پیشرفته)، عنوان نموده‌اند که وفق ماده ۵ قانون اجرای احکام مدنی، صدور اجرائیه با دادگاه بدوی است.

مطلب مرتبط: نمونه رای لزوم مشخص گردیدن زمان ابلاغ رای داور

2- مساله مهمی که در طرح دادخواست مبنی بر درخواست اجرای رای داور می‌بایست مدنظر قرار گیرد آن است که محکوم‌له می‌بایست نتیجه ابلاغ رای داور به محکوم‌علیه را به نحو مقتضی ضمیمه درخواست خود نماید چراکه دادگاه مکلف است احراز نماید که مهلت 20 روز مندرج در ماده 488 قانون آیین دادرسی مدنی گذشته است یا خیر. لازم به توضیح است که محکوم‌له رای داوری می‌بایست ضمن حضور در یکی از دفاتر خدمات قضایی اقدام به ارسال درخواست رای داور (در قالب دادخواست) به دادگاه ارجاع‌کننده دعوا به داوری یا دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد، بنماید.

3- پس از ابلاغ رای داور به محکوم‌علیه، اگر وی اعتراضی بدان داشته باشد، می‌بایست ظرف بیست روز از تاریخ ابلاغ رای، دادخواست ابطال رای داوری را وفق مواد 489 و 490 قانون آیین دادرسی مدنی، تقدیم دادگاه نماید. نکته مهم و قابل توجه آن است که حتی اگر دادخواست ابطال رای داوری هم توسط محکوم‌علیه مطرح شده باشد، این امر منافاتی با اجرای رای داوری نخواهد داشت و اجرای رای داوری متوقف نمی‌شود (اصولاً درخواست ابطال رای داوری اثر تعلیقی ندارد.)، مگر آنکه دلایل اعتراض محکوم‌علیه وفق ماده 493 قانون آیین دادرسی مدنی، قوی باشد. در این‌صورت دادگاه قرار توقف منع اجرای آن را تا پایان رسیدگی به اعتراض و صدور حکم قطعی صادر می‌نماید و در صورت اقتضاء تأمین مناسب نیز از معترض اخذ خواهد شد. حال اگر رای داوری خلاف قانون صادر شده باشد، مهلت مقرر فوق، منقضی شده باشد، در هر زمانی که درخواست اجرای رای داور مطرح گردد، محکوم‌علیه می‌تواند بطلان ذاتی رای داوری را به دادگاه اعلام نماید. دادگاه با عنایت به ماده 489 قانون آیین دادرسی مدنی، اگر این موضوع را احراز نماید، از صدور دستور مبنی بر اجرای رای داوری امتناع می‌ورزد. نیک آگاهید که دادگاه در زمان ابلاغ رای داور منفعل عمل می‌نماید و پس از احراز صلاحیت خود، صرفاً رای داور را به اصحاب داوری ابلاغ می‌کند، اما زمانی که محکوم‌له رای داوری درخواست اجرای رای داور را تقدیم دادگاه نمود، دادگاه از موضع منفعل خود خارج شده و رای داور را از حیث بطلان یا قابلیت اجرا بررسی می‌کند. چنانچه دادگاه رای داور را منطبق با یکی از بندهای ماده 489 قانون آیین دادرسی مدنی تشخیص دهد و یا آنکه معتقد باشد که رای داور قابلیت اجرا ندارد، اقدام به صدور قرار رد درخواست اجرای رای داور می‌نماید. از آنجایی که درخواست اجرای رای داور، دادخواست نیست که قابلیت تجدیدنظر خواهی داشته باشد (ماهیتاً درخواست است)، لذا قرار رد درخواست اجرای رای داور نیز قابلیت تجدیدنظر خواهی ندارد.

مطلب مرتبط: ابطال رای داوری به چه صورت است؟

4- با توجه به غیرمالی بودن درخواست اجرای رای داور، مرجعی که رای داوری را اجرا می‌نماید، اجرای احکام دادگاه‌های عمومی است نه دادگاه صلح. بنابراین حتی در فرضی که مبلغ محکوم‌به، تا نصاب یک میلیارد ریال هم باشد، مرجع صالح اجرای احکام دادگستری است و اجرای رای داوری در صلاحیت دادگاه صلح نمی‌باشد.

5- مورد مهم دیگری که در خصوص درخواست اجرای رای داور، قابل ذکر است آن است که آیا دادگاه به محض وصول دادخواست مبنی بر درخواست اجرای رای داور، می‌بایست اجرائیه را صادر نماید و یا آنکه مکلف است به مفاد رای صادره توجه نماید که اگر رای صادره، مخالف قانون نباشد، اجرائیه را صادر نماید؟ در پاسخ به این پرسش می‌توان اینگونه بیان نمود که با توجه به صراحت ماده 489 قانون آیین دادرسی مدنی، اگر از سوی هر یک از طرفین، درخواست اجرای رای داور شده باشد، دادگاه می‌بایست بررسی نماید که آیا موضوع منطبق با یکی از موارد مندرج در ماده فوق‌الذکر است یا خیر؟ اگر رای صادره مشمول یکی از موارد مذکور در ماده فوق باشد، باطل بوده و قابلیت اجرایی ندارد. بنابراین در این حالت دادگاه می‌بایست تصمیم خود را مبنی بر غیرقابل اجرا بودن رای، بصورت مستدل به طرفین ابلاغ نماید. با رد شدن درخواست صدور اجرائیه، داوری منتفی شده و مدعی می‌بایست با مراجعه به دادگاه، طرح دعوا نماید. 

مطلب مرتبط: داوری چیست؟ شرایط تعیین داور کدام است؟

در خصوص آنکه آیا قرار رد درخواست صدور اجرائیه، قطعی است یا قابل تجدیدنظر خواهی است، میان حقوقدانان اختلاف‌نظر وجود دارد عده‌ای مانند آقای دکتر کاتوزیان معتقدند که رد درخواست صدور اجرائیه، متضمن حکم قضایی بر بطلان رای داوری است و می‌بایست قابل تجدیدنظر خواهی باشد اما عده‌ای دیگر معتقدند که این تصمیم قطعی است و قابل اعتراض نمی‌باشد. اداره حقوقی قوه قضاییه نیز در نظریه مشورتی مورخ ۱۶-۰۹-۱۳۹۸ به شماره ۷/۹۸/۱۲۲۲، اعلام نموده است که این تصمیم وفق ماده 330 قانون آیین دادرسی مدنی، قطعی بوده و قابل اعتراض نیست چراکه در ماده 332 قانون آیین دادرسی مدنی از آن صحبتی نشده است.

6- چنانچه محکوم‌علیه ظرف سی روز پس از صدور اجرائیه، نسبت به پرداخت محکوم‌به اقدامی نکند و یا آن که دادخواست اعسار از پرداخت محکوم‌به را تقدیم نکند، امکان صدور برگ جلب و حبس وی وجود خواهد داشت. محکوم‌علیه جهت طرح دادخواست اعسار از پرداخت محکوم‌به، مکلف است که دادخواست خود را به دادگاه صادرکننده اجرائیه یا دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا دارد، تقدیم نماید.

7- اگر ابلاغ به محکوم‌علیه بصورت واقعی نبوده و به نحو قانونی ابلاغ صورت گرفته باشد، چنانچه وی خارج از مهلت 20 روزه، مدعی عدم اطلاع از مفاد رای صادره بوده و دادخواست اعتراض به رای داوری را تقدیم نموده باشد، دادگاه در صورت احراز عذرموجه نسبت به بی‌اطلاعی، صورت‌جلسه کرده و دستور تعیین وقت جهت رسیدگی را صادر می‌نماید. نکته مهم آن است که ملاک دادگاه جهت مهلت اعتراض، اگر ابلاغ واقعی نباشد، از تاریخ اطلاع محاسبه می‌شود.