مطالبه وجه چک در صورت فوت صادرکننده آن چگونه است؟
مطالبه وجه چک در صورت فوت صادرکننده
مهسا باقری | وکیل پایه یک دادگستری
مطالبه وجه چک
چک یکی از اسناد تجاری است که در اکثر معاملات میان طرفین مورد استفاده قرار می‌گیرد. چک جایگزینی برای پول نقد بوده و وسیله‌ای برای جایگزینی پرداخت‌های نقدی می‌باشد تا افراد در معاملات روزمره خود، به جای پول، از آن استفاده نمایند. فی‌الواقع چک زمانی می‌بایست صادر گردد که صادرکننده به اندازه مبلغ چک در حساب خود موجودی داشته باشد و به جای دریافت پول از بانک و پرداخت آن به طرف مقابل، اقدام به صدور چک نماید. اگر در تاریخ سررسید چک، موجودی حساب صادرکننده کافی نباشد، به درخواست دارنده، چک برگشت خورده و گواهی عدم پرداخت صادر می‌شود. حال ممکن است صادرکننده چک پس از صدور چک، فوت نماید، در این‌صورت تکلیف دارنده چک چیست؟ در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص نحوه مطالبه وجه چک در صورت فوت صادرکننده آن پرداخته شود.
مطلب مرتبط: نحوه مطالبه وجه چک در صورت مفقود شدن آن چگونه است؟
نحوه مطالبه وجه چک در صورت فوت صادرکننده آن
در فرضی که شخصی پس از صدور چک فوت نماید، علی‌القاعده با توجه به قوانین مدون بالاخص ماده 231 قانون امور حسبی که به موجب آن تمامی دیون مؤجل مدیون (صادرکننده چک) پس از فوت او حال می‌شوند، فلذا پس از فوت صادرکننده چک نیز تاریخ مندرج در چک، حال محسوب شده و بانک مکلف است در صورت داشتن موجودی، اقدام به پرداخت وجه چک نماید و نمی‌تواند از انجام این امر استنکاف ورزند.
همانگونه که فوقاً ذکر گردید وصول چک بعد از فوت صادرکننده چک مستند به موارد تصریح شده در قوانین تجارت و امور حسبی، بدون مراجعه به دادگاه امکان‌پذیر می‌باشد اما در رویه بانکها، معمولاً بانک از پرداخت وجه چکی که تاریخ آن برای بعد از زمان فوت صادرکننده است، خودداری می‌نمایند. در این شرایط به دارنده چک توصیه می‌شود که جهت مطالبه وجه چک طرح دعوا نموده و به همراه دادخواست، تقاضای صدور تامین خواسته و توقیف وجه چک در بانک را نیز بنماید تا از این طریق سریع‌تر به حق خود برسد. جهت طرح دعوای مطالبه وجه چک علیه ورثه صادرکننده، دارنده چک می‌بایست بدواً از طریق سازمان ثبت احوال کشور اقدام به اخذ گواهی انحصار وراثت نماید. لازم به ذکر است که طبق بند «ث» ماده 113 قانون برنامه هفتم توسعه مصوب 1403 و آیین‌نامه اجرایی بند (ث) ماده (۱۱۳) قانون برنامه پنج ساله هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران مصوب 28-12-1403 (موضوع صدور گواهی انحصار وراثت توسط سازمان ثبت احوال کشور)، صدور گواهی حصر وراثت بر عهده اداره ثبت احوال قرار گرفته است. شایان ذکر است که مطابق با آیین‌نامه مذکور، صدور گواهی حصر وراثت (انحصار وراثت) منوط به درخواست یا تقدیم دادخواست از جانب ذی‌نفع نبوده و دولت (سازمان ثبت احوال) مکلف است که رأساً نسبت به صدور گواهی حصر وراثت اقدام کند. مرجع صدور گواهی حصر وراثت، سازمان ثبت احوال بوده و گواهی حصر وراثت صادره، ظرف مدت ده روز قابل اعتراض در هیات حل اختلاف موضوع ماده 3 قانون ثبت احوال و سپس ظرف مدت 20 روز قابل اعتراض در دادگاه صلح می‌باشد. رای دادگاه صلح در مقام رسیدگی به اعتراض، قطعی است. لازم به توضیح است که دادخواست مطالبه وجه چک (در فرض فوت صادرکننده چک) می‌بایست به طرفیت کلیه ورثه صادرکننده در دادگاه حقوقی اقامه گردد.
بیشتر بخوانید: نحوه مطالبه وجه چک چگونه است؟
دریافت خسارت تاخیر تادیه در صورت فوت صادرکننده چک
در شرایطی که مدیون (صادرکننده چک)، پس از صدور چک فوت نماید این سوال مطرح می‌گردد که آیا همانند سایر چک‌ها امکان دریافت خسارت تاخیر تادیه وجود دارد یا خیر؟ با توجه به قوانین و مقررات موجود می‌توان اینگونه بیان نمود که با وقوع حادثه قاهره (فوت مدیون)، امکان مطالبه خسارت تاخیر تادیه از وی را غیرممکن می‌نماید. نیک آگاهید که مستند به ماده 522 قانون آیین دادرسی مدنی یکی از شرایط لازم جهت مطالبه خسارت تاخیر تادیه، امتناع مدیون از پرداخت دین است فلذا با فوت صادرکننده چک مطالبه خسارت تاخیر تادیه از تاریخ فوت منتفی می‌گردد مگر آنکه وراث او از پرداخت آن از محل ماترک یا به میزان سهم‌الارث دریافتی خود امتناع نمایند که در این‌صورت مورد، مشمول حکم ماده فوق‌الاشاره خواهد شد.
عمده دلیل توقف جریان خسارت تاخیر تادیه در صورت فوت مدیون آن است که مستحضر هستید که خسارت تاخیر تادیه نتیجه سهل‌انگاری و مسامحه مدیون چک در تادیه دیون است. حال آنکه سهل‌انگاری مدیون نسبت به وراث وی علی‌الاصول قابل انتساب نیست چراکه هرچند که خود مورث (مدیون اصلی) علم به مدیونیت خود داشته است اما ممکن است وراث، علم و اطلاع بر مدیونیت مورث خود نداشته باشند و در نتیجه مرتکب تقصیری نشده‌اند که بتوان از ایشان خسارت تاخیر تادیه مطالبه نمود.
مطلب مرتبط: نحوه طرح دعوای ابطال اجراییه چک
مستندات قانونی در خصوص مطالبه وجه چک در صورت فوت صادرکننده آن
نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه
شماره نظریه: 7/1400/1001 شماره پرونده: 1400-88-1001 ح تاریخ نظریه: 1400/12/04
در صورت فوت صادرکننده چک، آیا صدور اجرائیه علیه وراث صادرکننده چک بر اساس ماده 23 قانون صدور چک (اصلاحی 1397) امکان‌پذیر است؟
در فرض سؤال که صادرکننده چک فوت کرده است، مستفاد از مواد 2 و 10 قانون اجرای احکام مدنی مصوب 1356 و اطلاق عبارت «اگر صادرکننده یا قائم‌مقام قانونی او ...» مذکور در ماده 23 قانون اصلاح قانون صدور چک مصوب 1397، آن است که صدور اجرائیه علیه وراث صادرکننده یا صاحب حساب بلامانع است؛ بدیهی است در اجرای مفاد اجرائیه علیه ورثه متوفی، رعایت مواد 226، 249 و 250 قانون امور حسبی مصوب 1319 الزامی است.
صورت‌جلسه نشست قضائی استان تهران/ شهر تهران مورخ 16-02-1398
دارنده حساب (صادرکننده چک) حدود هجده سال قبل فوت نموده و خواهان به طرفیت وراث طرح دعوی کرده است. نظر به اینکه چک مذکور فاقد امضاء است و منقش به اثر انگشت و مهر متوفی می‌باشد (با فرض اصالت مهر و اثر انگشت) آیا با وصف عدم امضاء، صدور چک محقق شده و سند تجاری محسوب می‌شود و خواهان می‌تواند از مزایای سند تجاری بهره‌مند گردد؟ اگر بگوییم که سند تجاری نیست آیا دارنده با توجه به اینکه چک در وجه حامل صادر شده می‌تواند به عنوان سند عادی وجه آن را مطالبه کند؟
نظر هیئت عالی
اولاً مطابق ماده 311 قانون تجارت، صدور چک با امضاء صاحب حساب محقق می‌شود و الّا به عنوان سند تجاری قابل پذیرش نیست. ثانیاً چک مذکور به عنوان سند عادی تلقی و دارنده می‌تواند به طرفیت قائم‌مقام قانونی (وراث صاحب‌حساب) اقامه دعوی نماید.
امیدواریم مطالب برای شما مفید بوده باشد. لطفا مطالب را با دوستان خود به اشتراک بگذارید و با امتیاز دادن به مطالب، ما را در جهت بهبود و تولید هر چه بیشتر مطالب یاری فرمایید. همچنین می توانید نظرات یا سوالات خود را در بخش دیدگاه ها مطرح نمایید در اسرع وقت به سوالات شما پاسخ داده خواهد شد.
افزودن دیدگاه
دیدگاه کاربران