نحوه درخواست صدور اجراییه چک از طریق دادگاه حقوقی

درخواست صدور اجراییه چک

یکی از موارد و مقرراتی که مقنن در جهت حمایت از دارنده چک، وضع نموده است و بموجب آن، کل فرآیند دادرسی حذف گردیده است، بحث‌ صدور اجراییه چک می‌باشد که در ماده 23 قانون صدور چک بدان پرداخته شده است. وفق این ماده، دارنده چک می‌تواند با ارائه گواهینامه عدم پرداخت، از دادگاه صالح، صدور اجرائیه نسبت به کسری مبلغ چک و حق‌الوکاله وکیل طبق تعرفه قانونی را درخواست نماید. دادگاه به محض وصول درخواست، بدون تعیین وقت رسیدگی، در وقت فوق‌العاده، اقدام به صدور اجراییه می‌نماید تا پس از ابلاغ، صادرکننده چک یا صاحب‌حساب مکلف گردد ظرف ده روز پس از صدور اجراییه و ابلاغ آن، وجه چک را پرداخت نماید در غیر این‌صورت بنا به درخواست محکوم‌له پس از انقضای این مدت و عدم پرداخت وجه چک، پرونده به واحد اجرای احکام ارسال می‌شود. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص نحوه درخواست صدور اجراییه چک از طریق دادگاه‌های عمومی حقوقی پرداخته شود.

مطلب مرتبط: نحوه طرح دعوای ابطال اجراییه چک

شرایط طرح درخواست صدور اجراییه چک

جهت طرح درخواست صدور اجراییه چک لازم است که اولاً گواهی عدم پرداخت دارای کد رهگیری از بانکی باشد که دارنده چک در آن اقدام به اخذ گواهینامه عدم پرداخت (بانک محال‌علیه) نموده است. ثانیاً پرداخت وجه چک منوط به تحقق شرطی نباشد (در متن چک شرطی نوشته نشده باشد). ثالثاً در متن چک درج نگردیده باشد که چک بابت ضمانت بوده است. رابعاً گواهی عدم پرداخت بنا به دلایلی اعم از مفقودی، سرقت، جعل، خیانت در امانت، کلاهبرداری و ... (دستور عدم پرداخت موضوع ماده 14 قانون صدور چک) صادر نگردیده باشد. دادگاه صالح جهت درخواست صدور اجراییه چک، فقط دادگاه‌های حقوقی می‌باشند و دادگاه‌های صلح اکیداً حق صدور اجراییه چک را ندارند.

مطلب مرتبط: نحوه طرح دعوای استرداد لاشه چک

نکات مهم در خصوص درخواست صدور اجراییه چک

1- صدور اجراییه چک فقط علیه صاحب‌حساب و صادرکننده چک ممکن می‌باشد. (اگر چک توسط نماینده صاحب‌حساب مانند مدیرعامل شرکت صادر شده باشد، دارنده می‌تواند علیه هر دو یعنی صاحب‌حساب و صادرکننده درخواست صدور اجراییه را مطرح نماید. قید درخواست صدور اجراییه چک به نحو تضامنی در دادخواست لازم است.). لذا علیه ظهرنویس یا ضامن چک نمی‌توان درخواست صدور اجراییه نمود (دارنده چک می‌تواند از طریق طرح دعوای مطالبه وجه چک نسبت به وصول وجه چک از ظهرنویس یا ضامن اقدام نماید.). مضاف بر آنکه اجراییه فقط در خصوص اصل مبلغ چک بانضمام حق‌الوکاله وکیل، صادر می‌شود و در مورد خسارت تاخیر تادیه، دارنده می‌بایست جداگانه مطابق با قواعد عام آیین دادرسی مدنی طرح دعوا نماید. لازم به توضیح است که مطابق با رای وحدت رویه شماره 812 مورخ 01-04-1400 هیات عمومی دیوان عالی کشور، مبدأ محاسبه خسارت تاخیر تادیه چک، تاریخ سررسید چک محاسبه می‌‌شود، لذا خسارت تاخیر تادیه چک از شمول شرایط مقرر در ماده 522 قانون آیین دادرسی دادگاه‌ های عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب 1379 خارج است.

نکته مهم دیگر آنکه، درخواست صدور اجراییه چک دعوا محسوب نمی‌شود و هزینه دادرسی اندکی دارد. دادگاه صالح جهت طرح درخواست صدور اجراییه چک، دادگاه محل انعقاد قرارداد (صدور چک) یا محل اقامت خوانده یا محل ایفای تعهد یا بانک محال‌علیه می‌باشد (هر کدام که خواهان انتخاب کند.). نکته مهم آن است که این درخواست صرفاً می‌بایست به دادگاه حقوقی تقدیم گردد حتی اگر مبلغ چک کمتر از یک میلیارد ریال هم باشد، باز دادگاه حقوقی، صالح به صدور اجراییه است نه دادگاه صلح.

مطلب مرتبط: نمونه رای مطالبه خسارت تاخیر تادیه چک در فرض انتقال پس از صدور گواهی عدم پرداخت

2- وفق بندهای الف، ب و ج ماده 23 قانون صدور چک، امکان صدور اجراییه در خصوص چک‌هایی که بصورت مشروط صادر گردیده و یا بابت ضمانت یا انجام تعهد بوده‌اند و یا آنکه گواهی عدم پرداخت بنا به دلایلی اعم از مفقودی، سرقت، جعل، خیانت در امانت، کلاهبرداری و ... صادر شده باشد، وجود ندارد.

3- اگر پس از صدور چک، صادرکننده فوت نماید، دارنده چک می‌تواند درخواست صدور اجراییه چک را به طرفیت ورثه متوفی مطرح نماید ناگفته نماند که رعایت مواد 226، 249 و 250 قانون امور حسبی در این خصوص الزامی می‌باشد. 

4- اگر چکی به صورت تضمینی صادر شده باشد و دارنده نسبت به آن تقاضای صدور اجراییه نماید و یا آنکه تقاضای صدور اجراییه به طرفیت ظهرنویس یا ضامن مطرح شده باشد، دادگاه مبادرت به صدور قرار رد درخواست می‌نماید که این قرار قطعی و غیرقابل اعتراض است چراکه صدور اجراییه فقط به طرفیت صادرکننده و صاحب‌حساب ممکن می‌باشد.

5- اگر چکی بصورت مشروط یا امانی صادر گردیده باشد اما دادگاه بدون توجه به این موضوع، اجراییه صادر نموده باشد، می‌بایست پس از اطلاع، فوراً با تنظیم صورت‌جلسه‌ای، اجراییه را باطل نموده و طی گزارشی به اجرای احکام این موضوع را اعلام و اجراییه را کان‌لم‌یکن نماید (مستنبط از ماده 11 قانون اجرای احکام مدنی). حال اگر در متن چک، موارد مندرج در ماده 23 قانون صدور چک درج نشده باشد اما در برگه جداگانه‌ای این موضوع قید شده باشد، در این‌صورت دادگاه رأساً اجراییه را باطل نمی‌کند بلکه مدعی تضمینی، مشروط، جعلی بودن چک و‌ ... می‌بایست ادعای خود مبنی بر اثبات تضمینی بودن چک، اثبات مشروط بودن چک و ... را در یک محکمه دیگری ثابت نماید. پس از آنکه وی موفق به اثبات ادعای خود مبنی بر اثبات تضمینی بودن، اثبات مشروط بودن و ... گردید، تصویری از آن دادنامه را طی یک لایحه به دادگاه صادرکننده اجراییه ارسال می‌نماید تا دادگاه طی یک دستور اداری از دستور اجرای صادره عدول نماید.

مطلب مرتبط: نمونه دادخواست ابطال اجرائیه چک و استرداد لاشه چک

6- محکوم‌علیه (کسی که اجراییه بر علیه وی صادر شده است) این حق را دارد که بعد از ابلاغ اجراییه چک، وفق ماده 3 قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، درخواست اعسار از پرداخت محکوم‌به را مطرح نماید.

مطلب مرتبط: شرایط پذیرش اعسار از سوی بدهکار چگونه است؟

7- در خصوص آنکه آیا تقاضای صدور اجراییه توسط فردی که چک پس از صدور گواهی عدم پرداخت به او منتقل شده است ممکن است یا خیر، میان حقوقدانان اختلاف‌نظر وجود دارد. عده‌ای معتقدند که در قانون تجارت منعی در این خصوص وجود ندارد چراکه ماده 245 این قانون، از انتقال سند تجاری بصورت مطلق صحبت کرده است چراکه در قانون تجارت و قانون صدور چک سقف زمانی برای ظهرنویسی و انتقال چک پیش‌بینی نشده است لذا معتقدند که اگر پس از صدور گواهی عدم پرداخت، چک منتقل شود، به شرط ثبت انتقال در سامانه صیاد، منتقل‌الیه، دارنده محسوب شده و حق صدور اجراییه دارد.

اما در مقابل عده‌ای دیگر معتقدند که با صدور گواهی عدم پرداخت، وصف تجاری بودن چک از بین می‌رود و آن انتقال، انتقال مدنی خواهد بود. ناگفته نماند که نظریه مشورتی نیز وجود دارد که به نوعی نظر دوم را تایید نموده است. (نظریه مشورتی شماره ۷/۱۴۰۰/۲۴ مورخ ۱۹-۰۳-۱۴۰۰) اما بنظر می‌رسد که نظریه اول با قانون تجارت مطابقت بیشتری دارد.

8- فردی که تقاضای صدور اجراییه را مطرح می‌نماید نمی‌تواند وفق ماده 108 قانون آیین دادرسی مدنی، تقاضای صدور تامین خواسته نماید چراکه مرحله دادرسی در خصوص صدور اجرابیه چک وجود ندارد اما وفق تبصره 1 ماده 35 قانون اجرای احکام مدنی، متقاضی این حق را دارد که بعد از ابلاغ اجراییه و پیش از انقضای مهلت تقاضای توقیف اموال محکوم‌علیه را نماید و دادگاه صادرکننده اجراییه، این مساله را طی نامه‌ای به واحد اجرای احکام مدنی اعلام نماید.

9- اگر صادرکننده چک وفق ماده 14 قانون صدور چک، به بانک دستور عدم پرداخت وجه چک را بدهد، مکلف است که ظرف یک هفته دعوای مرتبط را مطرح نماید و گواهی آن را تقدیم دادگاه نماید. اگر این مهلت منقضی گردد و‌ گواهی تقدیم بانک نشود، دارنده می‌تواند درخواست صدور اجراییه نماید.

10- در خصوص اینکه آیا نسبت به چک‌های قدیمی و غیرصیادی نیز امکان صدور اجرائیه وجود دارد یا خیر، لازم به توضیح است که علاوه بر ارکان مندرج در ماده 23 قانون صدور چک، چنانچه دو شرط: الف- در گواهی عدم پرداخت کد رهگیری درج شده باشد؛ ب- از تاریخ صدور چک یا گواهی عدم پرداخت، بیش از پنج سال سپری نشده باشد، وجود داشته باشد، امکان صدور اجراییه در خصوص چک‌های قدیمی و غیرصیادی نیز وجود دارد.

11- نکته‌ای که می‌بایست بدان توجه گردد آن است که اگر دارنده چک در اجرای ماده 2 قانون صدور چک قصد وصول چک را از طریق دوایر اجرای ثبت به عنوان یک سند لازم‌الاجراء داشته باشد، لازم است که بانک در گواهی عدم پرداخت چک، نمونه امضای صادرکننده را با نمونه امضای موجود در بانک در حدود عرف بانکداری گواهی کند. اما مطابقت امضاء در حدود عرف بانکداری از شرایط مندرج در ماده 23 قانون صدور چک جهت صدور اجراییه چک از طریق دادگاه ذکر نشده است. لذا گواهی ننمودن امضای ذیل چک با نمونه امضای صادرکننده در بانک خللی در صدور اجراییه چک از طریق دادگاه وارد نمی‌کند.