دادخواست چیست و نحوه نوشتن آن چگونه است؟

دادخواست چیست؟

قانون تعریفی از دادخواست ارائه ننموده است اما می‌توان گفت دادخواست از دو کلمه "داد" و "خواست" ترکیب شده است. داد به معنای عدل، قانون و تظلم‌خواهی است. دادخواست برگه‌ای است که شخص بطور کتبی در برگ مخصوص به دادگاه ارائه می‌دهد و به موجب آن طرح دعوا می‌نماید. مستند به ماده 48 قانون آیین دادرسی مدنی، شروع رسیدگی در دادگاه مستلزم تقدیم دادخواست می‌باشد. دادخواست‌دهنده را دادخواه یا خواهان می‌گویند و طرف مقابل که دعوا بر علیه او مطرح شده است را دادخوانده یا خوانده می‌نامند. از نظر شکلی، برگ دادخواست ورقه‌ای است ستون‌بندی شده با اصطلاحات حقوقی خاص که در مرجع دادگستری دارای پنج ستون خالی است که باید توسط خواهان پر شود. شایان ذکر است که دادخواست شرایط و خصوصیات بسیار دقیقی دارد که باید از جانب خواهان دعوی رعایت گردد و مطالب و مندرجات آن باید از هر حیث جامع و کامل و مبیّن مبانی حق و قوانین و مقررات موجد حق و دلایل و مدارک مثبت ادعا و چگونگی تعدی و تجاوز نسبت به حق و ادله آن و حاوی موارد خواسته باشد. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص دادخواست و شرایط تکمیل آن پرداخته شود.

بیشتر بخوانید: هزینه دادرسی و اعسار از پرداخت هزینه دادرسی

مراحل تقدیم دادخواست

امروزه و با پیشرفت تکنولوژی فرایند ثبت دادخواست بسیار آسان شده است بدین نحو که پس از تکمیل دادخواست توسط خواهان، وی می‌بایست ضمن مراجعه به یکی از دفاتر خدمات قضایی اقدام به تقدیم دادخواست به دادگاه صالح نماید. در گذشته و براساس قانون آیین دادرسی مدنی، ترتیب تقدیم دادخواست بدین نحو بوده است که دادخواست باید به دفتر شعبه اول (دفتر کل/ دفتر رئیس حوزه قضایی) تقدیم می‌گردید. سپس مدیر دفتر کل اقدام به ثبت آن می ‌نمود و رسیدی مشتمل بر ثبت دادخواست به خواهان تحویل می‌داد. سپس مدیر دفتر کل آن دادخواست را به نظر رئیس حوزه قضایی یا معاون ارجاع می‌رساند تا وی دادخواست را به یکی از شعب دادگاه ارجاع دهد.

بیشتر بخوانید: تقدیم دادخواست- ‌قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب (‌در امور مدنی)

شرایط دادخواست بدوی

دادخواست بدوی تقدیمی از سوی خواهان می‌بایست کامل بوده و تمامی شرایط مقرر موجود در ماده 51 قانون آیین دادرسی مدنی را دارا باشد تا دادگاه بتواند وارد رسیدگی شده و اقدام به صدور رای نماید. شرایط دادخواست بدوی به سه بخش تقسیم بندی می‌شوند: الف- شرایط اساسی دادخواست؛ ب- شرایط غیرقابل جبران ج- شرایط قابل جیران که در ذیل به اختصار به بیان هر کدام می‌پردازیم.

الف- شرایط اساسی دادخواست: دادخواست تقدیمی می‌بایست به زبان فارسی، در برگه چاپی مخصوصی نوشته شود و به امضاء یا مهر (اثر انگشت) خواهان برسد. لازم به ذکر است که هر دادخواستی که فاقد شرایط اساسی دادخواست باشد اساساً به عنوان دادخواست شناخته نمی‌شود لذا قانونگذار برای دادخواستی که به زبان فارسی نباشد یا به امضای خواهان نرسیده باشد و یا در برگه چاپی مخصوصی نوشته نشده باشد، ضمانت اجرا قرار نداده است. لذا چنین دادخواستی از سوی دفتر کل دادگاه پذیرفته نخواهد شد.

ب- شرایط غیرقابل جبران: قانونگذار در ماده 56 قانون آیین دادرسی مدنی بیان داشته که چنانچه دادخواست فاقد نام و نام خواهان باشد و همچنین در صورتی که محل اقامت خواهان یا وکیل وی مشخص نباشد، با قرار رد دادخواست از سوی مدیر دفتر مواجه می‌گردد. دلیل غیرقابل جبران بودن این شروط آن است که ضمانت اجرای فقدان این شرایط اخطار رفع نقص نیست بلکه مدیر دفتر دادگاه بدون صدور اخطار رفع نقص اقدام به صدور قرار رد فوری دادخواست می‌نماید. قانون در خصوص امکان اعتراض به این قرار مسکوت است اما به نظر دکتر شمس این قرار می‌بایست به دیوار دادگاه الصاق شود و ظرف مدت ده روز در نزذ قاضی همان شعبه قابلیت اعتراض دارد.

ج- شرایط قابل جبران: شرایط قابل جبران شرایطی هستند که ابتدا مدیر دفتر ظرف دو روز به دادخواست‌دهنده اخطار رفع نقص صادر و ده روز به وی مهلت رفع نقص می‌دهد (وفق ماده 54 قانون آیین دادرسی مدنی). در صورتی که خواهان ظرف مدت ده روزه اقدام به رفع نقص ننماید (قرار رفع نقص در صورتی که به دادخواست و پیوست‌های آن برابر قانون تمبر الصاق نشده یا هزینه یاد شده تادیه نشده باشد و یا زمانی که بندهای (۲، ۳، ۴، ۵ و ۶) ماده 51 این قانون رعایت نشده باشد، برای خواهان ارسال می‌گردد- وفق ماده 53 قانون آیین دادرسی مدنی)، مدیر دفتر اقدام به صدور قرار رد دادخواست می‌نماید که این قرار ظرف مدت ده روز نزد رئیس همان شعبه، بدون نیاز به هزینه و رعایت تشریفات دادخواست قابل اعتراض است.

بیشتر بخوایند: شرایط دادخواست- ‌قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب (‌در امور مدنی)

خواهان و خوانده دعوا

شخصی که قصد تنظیم دادخواست و اقامه دعوا و تظلم‌خواهی را دارد، خواهان نامیده می‌شود. در ستون اول، خواهان باید نام و نام خانوادگی، نام پدر، شغل و محل اقامت خود را بصورت دقیق بیان نماید.

در ستون دوم، مشخصات خوانده (کسی که دعوا بر علیه او مطرح گردیده است) باید بطور کامل درج گردد. خواهان موظف است در صورتی که خوانده شخص حقیقی (انسان) باشد، نام و نام خانوادگی، شغل و محل اقامت او را به نحو دقیق در ستون دوم بنویسد، در غیر این‌صورت، دادخواست ناقص تلقی شده و در صورت عدم رفع نقص طبق ابلاغ دفتر شعبه در مدت اعلامی و قانونی، دادخواست رد خواهد شد.

در ستون سوم، در صورتی که خواهان، وکیل داشته باشد مشخصات وکیل وی درج می گردد.

نکته مهم: اگر در طول جریان دادرسی، محل اقامت خواهان و خوانده به هر دلیلی تغییر کند، آنان موظف‌اند فوراً نشانی محل اقامت جدید خود را طی لایحه‌ای به دادگاه اعلام نمایند. در غیر این‌صورت، اوراق ابلاغ شده محسوب و عذر آنان (خواهان یا خوانده) به لحاظ عدم اطلاع مسموع نیست.

در صورتی که خواهان محجور نباشد، مختار است که شخصاً یا توسط وکیل دادگستری اقامه دعوا نماید. با توجه به ماده 958 قانون مدنی برای اقامه دعوای حقوقی، وجود قابلیت و توانایی لازم یا اصطلاحاً اهلیت قانونی در شخص خواهان ضروری است. به عبارتی دیگر، به تصریح ماده 211 قانون مدنی خواهان زمانی اهلیت قانونی برای اقامه دعوای حقوقی را دارد که عاقل، بالغ و رشید باشد و الّا محجور خواهد بود. مطابق با ماده ١٢٠٧ قانون مدنی افراد ذیل محجور بوده و نیاز به نماینده قانونی دارند:

1. صغیر یا طفل (دختر کمتر از ٩ سال و پسر کمتر از ١٥ سال قمری) صغیر محسوب و برای اعمال قانونی آنان باید نماینده قانونی تعیین نمود.

2. غیر رشید یا سفیه: فردی که تصرفاتش در اموال و حقوق مالی خود، عقلانی نیست.

3. مجنون یا دیوانه: فردی که فاقد تشخیص نفع و ضرر خود و حسن و قبح است.

4. تاجر و شرکت تجاری ورشکسته: به لحاظ نداشتن اهلیت قانونی، محجور محسوب شده و باید توسط نماینده قانونی خود اقامه دعوای حقوقی کند. در غیر اینصورت دادخواست آنان با ایراد خوانده مواجه می شود.

مطلب مرتبط: اظهارنامه چیست و در تنظیم آن باید به چه نکاتی توجه کنیم؟

خواسته و بهای خواسته

در ستون چهارم باید خواسته و بهای خواسته نوشته شود. خواسته تقاضایی است که خواهان از دادگاه می‌نماید تا خوانده را بدان محکوم کند، در واقع خواسته، رکن اصلی هر دعوای حقوقی است و علت عمده دعوای حقوقی نیز تخلف هر یک از متعهدین از تعهدات خویش است. خواهان باید خواسته خود را به نحو دقیق در دادخواست درج نماید. استثنای این موضوع ماده 515 قانون آیین دادرسی مدنی است که مطابق با آن خواهان می‌تواند در هر مقطع از دادرسی مطالبه خسارت نماید (خسارات دادرسی/ خسارت ناشی از تاخیر در ایفای تعهد یا عدم انجام تعهد) و نیازی به درج آن در دادخواست نمی‌باشد.

مطابق با قانون آیین دادرسی مدنی، خواسته دعوا در جلسه اول دادرسی توسط خواهان قابل تغییر است مشروط بر اینکه منشأ آن همان منشأ دعوای اول بوده و یا با آن ارتباط کامل داشته باشد. خواهان در تمام مراحل دادرسی می‌تواند خواسته خود را کم کند. منظور از بهای خواسته در واقع ارزیابی خواسته به پول رایج کشور است یعنی خواهان باید بعد از نوشتن خواسته، ارزش ریالی آن را نیز ذکر نماید. زیرا تعیین ارزش ریال خواسته از نظر صلاحیت محکمه، قابلیت تجدیدنظر خواهی و نیز ابطال تمبر هزینه دادرسی ضروری است. نکته قابل توجه این است که درج بهای خواسته صرفاً در دعاوی مالی ضروری است و در سه مورد دعاوی غیرمالی، دعاوی مالی که فعلاً تعیین بهای در آنها ممکن نیست مانند مطالبه خسارت،نفقه و ... و خواسته وجه رایج باشد، الزامی به درج بهای خواسته نیست. اهمیت دیگر تعیین ارزش ریالی خواسته این است که طبق قانون، دادگاه‌ها مکلفند فقط نسبت به خواسته تصریح شده در برگ دادخواست حکم صادر نمایند و از این جهت اهمیت نگارش خواسته روشن می‌شود.

بیشتر بخوانید: نمونه رای خواهان در طرح دعوا توسط وکیل

ادله و وسایل اثبات دعوی

در ستون پنجم دادخواست باید دلایل و منضمات دادخواست را ذکر و نام ببرد. دلایل جمع دلیل می‌باشد که عبارت از امری است که اصحاب دعوا یا دفاع از دعوا به آن استناد می‌نماید. بنابراین هرگاه کسی ادعای وجود حقی را نزد دیگری در دادگاه اقامه می‌نماید، او می‌تواند به عنوان خواهان دادخواستی به مطالبه آن حق معین تقدیم دادگاه کرده و در ستون پنجم اثبات ادعای خود را بنویسد و اگر دلایل خواهان محکمه پسند بوده باشد، دادگاه مکلف به صدور رای مطابق خواسته خواهان خواهد بود و در صورتی که دلایل محکمه پسند نباشد قرار رد دعوای خواهان صادر می‌شود. لذا خواهان مستند به بند 6 ماده 51 قانون آیین دادرسی مدنی در دادخواست تقدیمی باید ادله‌ای را که به موجب آن خود را محق می‌داند ارائه دهد.

از مواردی که خواهان باید در این ستون از آن نام ببرد، منضمات دادخواست است. مطابق قانون آیین دادرسی مدنی خواهان باید رونوشت یا عکس اسناد خود را برابر اصل نموده و به عنوان دلیل دعوا به پیوست دادخواست تقدیم دادگاه نماید. غیر از آنچه در دادخواست است از خواهان دلیل جدید پذیرفته نمی‌شود مگر اینکه الف- در پاسخ به دفاعیات خوانده باشد. ب- دلیل پس از تقدیم دادخواست حاصل شود.

نکته دیگر آنکه چنانچه دلیل خواهان، شهادت شهود باشد، وی می‌بایست نام و محل اقامت شهود را نیز در دادخواست قید نماید.

مطلب مرتبط: نمونه دادخواست مطالبه اجور معوقه

متن برگ دادخواست

در قسمت متن برگ دادخواست، خواهان باید به شرح ادعای خود پرداخته، خطاب خود را به ریاست محترم دادگاه عمومی شهرستان/ بخش ... یا سرپرست محترم مجتمع قضایی ... با ذکر مرجع صالح قضایی آغاز کند. خواهان باید با رعایت ادب و نزاکت در شرح ادعا، مطالب شرح ادعا خود را کوتاه، گویا و مستند بنویسد و تمام پیوست‌ها و ضمائم دادخواست خود را شماره‌بندی کرده و سپس در شرح ادعا، به هر پیوست آن مدرک (دلیل) را ذکر کند.

مطلب مرتبط: نمونه دادخواست مطالبه وجه با توجه به رسید عادی

نکات حقوقی مرتبط با نحوه تنظیم دادخواست

1. قرار ابطال دادخواست قابل فرجام خواهی نیست.

2. تفاوت مبلغ دادخواست اعسار و شهادت نامه با مبلغ محکوم به از موارد عدم رعایت مقررات شکلی اعسار از حیث تعیین مبلغ محکوم به در استشهادیه است.

3. اگر خواهان قبل از اقامه دعوا نزد دادگاه، طلب خود را از طریق ارسال اظهارنامه مطالبه کرده باشد، مبدا احتساب خسارت تاخیر تادیه، تاریخ [ابلاغ] اظهارنامه خواهد بود، نه تاریخ تقدیم دادخواست.

4. قرارهای رد دادخواست ظرف 10 روز از تاریخ ابلاغ، قابل اعتراض در همان شعبه بوده و تجدیدنظر خواهی از قرار مزبور، فاقد وجاهت قانونی است.

5. دادخواست اعسار از شخص حقوقی (مؤسسه خیریه) پذیرفته نمی شود.

6. مبدأ احتساب خسارت تاخیر تادیه در چک تاریخ سررسید است نه تاریخ تقدیم دادخواست.

7. خواسته هم در ستون خواسته و شرح دادخواست باید به صورت منجز و یکسان ذکر گردد و در صورت مغایرت بین آنها دعوی به صورت شکلی رد می شود.

8. طرح دعوای متقابل در ضمن دادخواست واخواهی صحیح نیست و دعوای مزبور باید با تقدیم دادخواست جداگانه مطرح شود.

9. اگر خواهان در قسمت خواسته ی دادخواست، خواسته خود را "تایید تنفیذ فسخ قرارداد" اعلام اما در دادخواست خواسته را مبنی بر "تقاضای فسخ قرارداد فوق" اظهار کند دعوای فوق به علت مردد بودن خواسته قابل استماع نیست.